Από το σχέδιο «Προμηθεύς» του ΝΑΤΟ που οδήγησε στην επιβολή της χούντας στις 21 Απριλίου 1967 μέχρι το πρόσφατο πρόγραμμα «Καλλικράτης» για την διοικητική δομή της χώρας , η εξουσία φροντίζει να ονοματοποιεί τα σχέδια και τις πολιτικές της, από την αρχαία μυθολογία , για να παίρνουν την αίγλη τους. Ο «Καλλικράτης» με τις γλαφυρές θεωρίες για «αποκέντρωση» και «νέα αρχιτεκτονική στην αυτοδιοίκηση» ενέχει κινδύνους για την δημοκρατικότητα των θεσμών, παρόλα αυτά θέτει και τα θεμέλια για μια εποχή σταθερότητας και ευημερίας.
Είμαστε άραγε ευχαριστημένοι από τις υπηρεσίες που παρέχουν σήμερα οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα;
Η απάντηση προφανώς εξαρτάται από την οπτική γωνία που βλέπει κανείς το πρόβλημα. Ένας δήμαρχος ή ένας δημοτικός σύμβουλος θα απαντήσει αβίαστα ότι «θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά περισσότερα, αλλά η ελλιπής χρηματοδότηση περιορίζει τις δυνατότητες μας.» Οι πολίτες όμως κρίνουν από το τελικό αποτέλεσμα και δεν έχουν την τάση να δίνουν άλλοθι.
Η αναζήτηση του βέλτιστου μοντέλου Τοπικής Αυτοδιοίκησης ήταν πάντοτε πεδίου προβληματισμού. Από την ιστορική εξέλιξη καταλαβαίνουμε πολλά:
Το 1834 δημιουργήθηκαν οι πρώτοι 10 νομοί στη χώρα. Τους νομάρχες τους επέλεγε ο υπουργός Εσωτερικών κι αυτοί επέλεγαν τους δημάρχους.
Το 1912 ο Βενιζέλος δημιούργησε χιλιάδες κοινότητες, οι οποίες όμως χωρίς πόρους κατάντησαν να είναι τοπικά παραρτήματα της κρατικής γραφειοκρατίας
Η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ το 1982 αναβάθμισε τα νομαρχιακά συμβούλια. Το 1986-1987 η Ελλάδα χωρίστηκε σε 13 περιφέρειες. Το 1994 έγινε αιρετή η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και το 1997 ψηφίστηκε η πρώτη διοικητική μεταρρύθμιση με το όνομα «Καποδίστριας». Πολλοί δήμοι συνενώθηκαν τότε όμως όλοι ήταν εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας το 2005 θεσμοθέτησε το αναπτυξιακό πρόγραμμα «Θησέας» που στόχος του ήταν η ενδυνάμωση των θεσμών της αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης, η εξυπηρέτηση του πολίτη στον πληρέστερο δυνατό βαθμό, η ισόρροπη εθνική οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών του κράτους.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων ο «Θησέας» διαρθρώθηκε σε τρία επίπεδα: α)την Κεντρική Επιτροπή παρακολούθησης, β)τις Περιφερειακές Επιτροπές παρακολούθησης, γ) τα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια.
Το πρόγραμμα χρηματοδοτούσε έργα, μελέτες, και ενέργειες που υποβάλλονταν από τους δήμους και τις κοινότητες, με φορείς υλοποίησης: α)τους δήμους και τις κοινότητες, β)τα νομικά πρόσωπα των δήμων και κοινοτήτων, γ)τους συνδέσμους και τις συμπολιτείες των δήμων και κοινοτήτων, δ)τις διάφορες διαδημοτικές συμπράξεις και συνεργασίες αναπτυξιακού χαρακτήρα.
Σήμερα , 100 χρόνια μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο μια νέα διοικητική μεταρρύθμιση με το όνομα «Καλλικράτης» έρχεται να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Οι νομοί συνενώνονται και δημιουργούν ισχυρές περιφέρειες, που για πρώτη φορά έχουν αιρετή διοίκηση. Πολλοί δήμοι συνενώνονται (910 Δήμοι και 124 Κοινότητες συνενώνονται σε 333 έως 343 Δήμους) ακόμη και εντός Αττικής και Θεσσαλονίκης.
Κατά τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, στόχος του «Καλλικράτη» είναι η αποκέντρωση ευρύτερων αρμοδιοτήτων στους δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης , με αποσαφήνιση των πηγών χρηματοδότησης (ΕΤΑΚ και Φ.Π.Α.) και νέους θεσμούς δημοκρατικής συμμετοχής. Είναι η μέγιστη δυνατή διαφάνεια, η αξιολόγηση και η λογοδοσία όλων προς όλους. Να δημιουργηθεί ένα κράτος που θα λειτουργεί επιτελικά και ο πολίτης να εξυπηρετείται από πλήθος θεσμών , υπό την ευθύνη των Ο.Τ.Α.
Είναι όμως αυτό εφικτό να γίνει;
Αν θέσουμε τους εαυτούς μας ως ένθερμους υποστηρικτές του «Καλλικράτη» θα σταθούμε σε κάποια ερωτήματα:
-Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να έχουν λόγο στις υπηρεσίες υγείας και παιδείας που παρέχουν στους δημότες τους, με σεβασμό πάντοτε στις κεντρικές πολιτικές επιλογές της εκάστοτε κεντρικής διακυβέρνησης;
-Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να ελέγχουν την εφαρμογή πολεοδομικών διατάξεων, όπως την τήρηση των χαρακτηρισμένων εκτάσεων ή τους όρους δόμησης, αντί να κάνουν τα στραβά μάτια ρίχνοντας τις ευθύνες στο απρόσωπο «κράτος»;
- Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να έχουν επαρκή στελέχωση με μηχανικούς και οικονομολόγους, προκειμένου να έχουν διοικητική αυτοτέλεια και να επιτελούν τον αναπτυξιακό τους ρόλο;
- Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να μπορούν να αναπτύσσουν δημοτικές συγκοινωνιακές συνδέσεις προς όφελος των δημοτών τους, σε συνεργασία με τους κεντρικούς οργανισμούς αστικών και υπεραστικών συγκοινωνιών;
- Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να καταπολεμήσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, αντί να αδιαφορούν και μετά να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα όταν το «κράτος» δεν καταφέρνει να εκπονήσει προγράμματα κοινωνικής ένταξης περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων;
- Θέλουν ή δεν θέλουν οι Ο.Τ.Α. να λειτουργούν σε συνθήκες πλήρους διαφάνειας και λογοδοσίας, με κάθε τους απόφαση να δημοσιεύεται στο διαδίκτυο. Και κάθε έξοδο που κάνουν ή κάθε δάνειο που συνάπτουν να υπόκειται στον έλεγχο των δημοτών;
Ποίος θα διαφωνήσει με την αναγκαιότητα του σχεδίου «Καλλικράτη» ειδικά όταν διαβάσει τους νέους θεσμούς που δημιουργούνται : e-ΚΕΠ, Συνήγορος του Δημότη, Συνήγορος της Επιχείρησης, Κάρτα του Δημότη και Διοικητική Βοήθεια στο σπίτι; Ή όταν δει ότι προβλέπονται νέοι θεσμοί συμμετοχικότας, όπως το Συμβούλιο Διαβούλευσης, όπου μπορούν να συμμετάσχουν και ανένταχτοι πολίτες ή εκπρόσωποι εργαζομένων;
Με λίγα λόγια το σχέδιο «Καλλικράτης» θέτει την Τοπική Αυτοδιοίκηση μπροστά σε ένα ιστορικό δίλημμα: θα συνεχίσει να περιορίζεται στη διαχείριση ή επιθυμεί να αναλάβει ευθύνες σχεδιασμού;
Αυτή όμως είναι η μια πλευρά του νομίσματος από αυτήν την καινοτόμο διοικητική μεταρρύθμιση. Οι ένθερμοι υποστηρικτές της άλλης πλευράς θέλουν τον «Καλλικράτη» ως ένα καλοστημένο, μεθοδευμένο μηχανισμό που στοχεύει στην περιστολή των δημοσίων δαπανών. Σχέδιο «Καλλικράτη» ή αλλιώς «κράτει» στις δημόσιες δαπάνες.
Οι προθέσεις της κυβέρνησης σε ότι αφορά το πολιτικό προσωπικό και τους υπαλλήλους φαίνονται σαφείς και ξεκάθαρες. Εξοικονόμηση και περικοπή δαπανών είναι η (μόνη) κατεύθυνση που ακολουθείται. Έτσι στους μισούς μειώνονται οι αιρετοί δήμαρχοι, δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι, που θα είναι 25.000 από 50.000 σήμερα, με αποτέλεσμα , σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών να υπάρξει εξοικονόμηση πόρων 60%. «Τσεκούρι» προβλέπεται και για τις επιχειρήσεις και τα Νομικά Πρόσωπα των δήμων , που θα μειωθούν σε λιγότερα από 2.000 αντί 6000 σήμερα με τα 60.000 μέλη των διοικήσεων τους να περιορίζονται σε 20.000.
Για τους εργαζόμενους στην Αυτοδιοίκηση , ο «Καλλικράτης» επιφυλάσσει για τους μόνιμους μετατάξεις από τις νομαρχίες , που καταργούνται , προς τους δήμους ή τις περιφέρειες και από τις επιχειρήσεις που θα κλείσουν προς τους δήμους, που το πρώτο διάστημα θα είναι εθελοντικές αλλά στην συνέχεια θα γίνουν υποχρεωτικές. Ήδη η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στους Ο.Τ.Α. (ΠΟΕ-ΟΤΑ) έχει εκφράσει την έντονη ανησυχία της για το πώς θα γίνει αυτό και για την επιβάρυνση προσωπική και οικογενειακή που ενδέχεται να δεχθούν πολλοί υπάλληλοι από την αλλαγή στον τόπο που υπηρετούν. Έτσι οι διαβεβαιώσεις του υπουργού Εσωτερικών ότι δεν θα υπάρχουν αλλαγές στο εργασιακό και ασφαλιστικό καθεστώς των υπαλλήλων δεν καθησυχάζουν κανέναν.
Σε χειρότερη μοίρα είναι φυσικά οι περίπου 35.000 συμβασιούχοι έργου και ορισμένου χρόνου. Καμία ανανέωση της σύμβασης δεν προβλέπεται μετά την λήξη της, πράγμα που σημαίνει ότι το επόμενο διάστημα οι δεκάδες χιλιάδες αυτοί εργαζόμενοι θα δουν την πόρτα της εξόδου.
Έτσι τίθενται δύο καίρια ερωτήματα:
α)Για ποιά οικονομική σταθερότητα ομιλούμε όταν διαφαίνεται ως βαθύτερος στόχος η εξοικονόμηση πόρων και προσωπικού με χιλιάδες απολυμένους αυτοδιοικητικούς υπαλλήλους;
β) Ποια εχέγγυα έχουν οι Ο.Τ.Α. από μια κυβέρνηση που δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις περιορισμένες τωρινές οικονομικές της υποχρεώσεις, ότι θα δώσει σε βάθος τεσσάρων χρόνων το τεράστιο ποσό των 4,5 δις Ευρώ, που απαιτεί το σχέδιο «Καλλικράτης»;
Όποια και αν είναι η απάντηση θα πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές ότι ο «Καλλικράτης» δεν αποτελεί τη μαγική λύση όλων των προβλημάτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αποτελεί όμως, ένα καινοτόμο εργαλείο για την βελτίωση τους. Ευθύνη όλων μας – της Πολιτείας, των τοπικών κοινωνιών και των αυτοδιοικητικών στελεχών – να αξιοποιηθεί ώστε να απαντήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στα προβλήματα μας, στις ανάγκες μας και στις απαιτήσεις μας.
Νικόλαος Ευθ. Αντωνίου
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - ΔΙΕΘΝΟΛΟΓΟΣ
http://www.att.atticanews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=850:-lr-lr-&catid=35:2010-03-19-17-40-08&Itemid=29
