Αυτό αναφέρει ο κορυφαίος εικαστικός και λαογράφος των Μεσογείων Γιάννης Πρόφης (ένθετη φωτό) επικαλούμενος και μαρτυρίες άλλων, πολύ παλιών, δύσκολων αλλά αναμφισβήτητα όμορφων εποχών.
Εξαίρεση ήταν το «πιάσιμο» του ζυμαριού, που γινόταν το βράδυ, μετά τον Επιτάφιο.
Οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα όλη την ημέρα και ασταμάτητα. Ήταν η χαρά των παιδιών, γιατί σχεδόν όλα είχαν εκείνη τη μέρα την ευκαιρία να χτυπήσουν την καμπάνα της εκκλησίας.
Τα κάλαντα
Το πρωί της Μ. Παρασκευής, όπως και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, τα μικρά παιδιά γύριζαν στα σπίτια και έλεγαν τα κάλαντα:
Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα
σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται
Το έθιμο των καλάντων φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε στα Μεσόγεια γύρω στις αρχές του 20ου αι. Στα παιδιά οι νοικοκυρές έδιναν αβγά άσπρα – όχι κόκκινα – λόγω του πένθους.
Η Αποκαθήλωση
Το πρωί της Μ. Παρασκευής οι παπάδες κατεβάζουν από τον σταυρό το σώμα του Χριστού και το εναποθέτουν στο κουβούκλιο του Επιταφίου, μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει ο ασπασμός του.
Ο Επιτάφιος
Τα παλαιότερα χρόνια, λόγω της φτώχειας, δεν υπήρχε στις εκκλησίες το γνωστό έπιπλο («κουβούκλιο») του Επιταφίου. Για το λόγο αυτό επιτάφιος στρωνόταν πάνω σ’ ένα μακρόστενο τραπέζι ή πάνω σε σανίδες που τοποθετούνταν πάνω σε τρίποδα.
Ο στολισμός του επιταφίου άρχιζε από το πρωί τη Παρασκευής και η επιφάνεια του τραπεζιού γέμιζε με λογής – λογής λουλούδια που έφερναν στην εκκλησία οι γυναίκες: Βιολέτες, κρίνα, τριαντάφυλλα, γαρίφαλα, μαργαρίτες κ.λπ.
Το προσκύνημα του Επιταφίου άρχιζε από το μεσημέρι και διαρκούσε έως το βράδυ.
Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι των χωριών προσκυνούσαν τον Επιτάφιο, πλην των ασθενών. Τα μικρά παιδιά περνούν τρεις φορές κάτω από το τραπέζι του Επιταφίου «για το καλό».
Στο Κορωπί, που είχε δυο ενορίες, ο κόσμος επισκεπτόταν τους Επιταφίους των δυο εκκλησιών και επιπλέον, από το 1928 και μετά, και τον Άγιο Φανούριο, που είναι ενορία με το παλαιό (Ιουλιανό) ημερολόγιο.
Μεταξύ των ενοριών υπάρχει ανταγωνισμός για τον ωραιότερο στολισμό του Επιταφίου, ώστε να προκαλέσουν τα ευνοϊκά γι’ αυτές σχόλια των προσκυνητών.
Η περιφορά
Η περιφορά το Επιταφίου γινόταν, όπως και σήμερα, νωρίς το βράδυ, κάτω από τα συνεχή πένθιμα χτυπήματα της καμπάνας.
Προηγούνται η Φιλαρμονική του Δήμου (από το 1955), τα εξαπτέρυγα, τα φανάρια, ο σταυρός, το Κουβούκλιο, που το κρατούν νεαρά παιδιά.
Τις ταινίες του Επιταφίου τις κρατούν οι επίσημοι, πρόεδρος της Κοινότητας ή δήμαρχος, βουλευτής κ.λπ.
Ακολουθούν οι παπάδες και οι ψαλτάδες, που ψάλλουν τα Εγκώμια του Χριστού: «Αι γενεαί αι πάσαι», «Η Ζωή εν Τάφω» και το «Άξιον εστί».
Κοπέλες ντυμένες μυροφόρες κρατούν κάνιστρα με λουλούδια και «ραίνουν» τον Επιτάφιο. Τέλος ακολουθούν οι εκατοντάδες των πιστών με τα αναμμένα κεριά στα χέρια τους.
Σε πλατείες ή σταυροδρόμια η πομπή σταματάει για να ψάλλει κάποια δέηση και μετά συνεχίζει την πορεία της για να καταλήξει και πάλι στην εκκλησία. Εκεί συνεχίζεται για λίγο η Ακολουθία της Μ. Παρασκευής και γίνεται η απόλυση.
Χαρακτηριστικό της παλαιότερης περιφοράς του Επιταφίου ήταν ότι δεν υπήρχαν θεατές στις πλατείες, στα μπαλκόνια και στα πεζοδρόμια, όπως γίνεται σήμερα, γιατί όλος ο κόσμος συμμετείχε στην πομπή.
Στο Κορωπί οι στάσεις του Επιταφίου γίνονταν στο Γκίνη Βέρδη, στου Γιάννη Ράφτη (οδός Κύπρου), στο Άγαλμα, στην κεντρική πλατεία και στην πλατεία Οικονόμου.
Λέγεται μάλιστα ότι παλαιότερα περιφορά του Επιταφίου έκανε μόνο η ενορία της Ανάληψης και όχι της Παναγίας.
Όταν έκανε περιφορά κι η ενορία της Παναγίας και οι Επιτάφιοι των δύο ενοριών συναντιόνταν στην κεντρική πλατεία, πολλοί πίστευαν ότι αυτό ήταν κακό σημάδι κι ότι προμήνυε πόλεμο ή κάποιο άλλο κακό.
Τα κεριά του Επιταφίου
Τα υπολείμματα των κεριών του Επιταφίου δεν τα πετούσαν και δεν τα προόριζαν για άλλη χρήση, αλλά τα φύλαγαν και τα άναβαν σε περίπτωση κακοκαιρίας, όταν άστραφτε κι έπεφταν κεραυνοί, για να σταματήσει η θύελλα.
Επίσης έφτιαχναν και ειδικό κερί σε σχήμα σταυρού, που το άναβαν στον Επιτάφιο και το προόριζαν για τον αχυρώνα (αρβ. kashtora). Το κερί αυτό το τοποθετούσαν σβηστό στο ράφι (αρβ. shtrati), που έβαζαν τα σανά, για να μη τα «κόβουν» τα ποντίκια.
Η περιφορά το Μ. Σάββατο!
Η περιφορά του Επιταφίου κατά την τουρκοκρατία γινόταν το Μ. Σάββατο;
Μια πληροφορία, που είναι πολύ αργά για να διασταυρωθεί, είναι ότι παλαιότερα, ίσως στα χρόνια της τουρκοκρατίας, η περιφορά του Επιταφίου στα Μεσόγεια γινόταν το Μ. Σάββατο αντί της Μ. Παρασκευής.
Η πληροφορία προέρχεται από την «πρύτανη» της προφορικής μεσογείτικης παράδοσης Ελένη, σ. Δ. Κιούση, γι’ αυτό και καταγράφεται. Η γιαγιά Ελένη λοιπόν μου διηγήθηκε πως αυτό δεν συνέβαινε επί των ημερών της (γεννήθηκε το 1884), αλλά σε πολύ παλαιότερους χρόνους, αφού το είχε ακούσει μόνο από τις γιαγιάδες της.
Επομένως, αν αυτό αληθεύει, η περιφορά του Επιταφίου θα γινόταν το πρωινό του Μ. Σαββάτου, πολύ νωρίς το πρωί και στη συνέχεια θα γινόταν και «η πρώτη Ανάσταση», που γίνεται και σήμερα.
Η αιτία που η περιφορά γινόταν το Σάββατο, δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί. Μπορούμε όμως να πιθανολογήσουμε ότι αυτό συνέβαινε κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, επειδή η τουρκική διοίκηση θα απαγόρευε ίσως την επιτάφια πομπή κατά τις βραδινές ώρες, «για λόγους τάξης και ασφάλειας».
Εν πάση περιπτώσει νομίζω ότι η περιφορά του Επιταφίου το πρωί του Μ. Σαββάτου γινόταν παλαιότερα και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Γενικά οι πληροφορίες της γιαγιάς Ελένης, όσο παράδοξες ή άγνωστες κι αν είναι, νομίζω ότι δεν πρέπει να απορρίπτονται αβασάνιστα, αφού έχουν αποδειχτεί κατά 99% βάσιμες.
