Γνωρίζουμε όλοι τα ΚΑΛΑΝΤΑ τα οποία ανήκουν στην παραδοσιακή μας μουσική και ψάλλονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων. Υπάρχουν όμως αλλά κάλαντα τα οποία ψάλλονται «του Λαζάρου» αλλά και την Μεγάλη Παρασκευή.
Στα Μεσόγεια υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, εκτός από τα κάλαντα στην ελληνική γλώσσα, υπάρχουν και της αρβανίτικης διαλέκτου που λέγονταν πολύ παλιά κι έχουν πλέον ξεχαστεί.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ
Ο Λάζαρος είχε μια ξεχωριστή θέση, σαν καλός φίλος του Χριστού, αλλά και σαν σύμβολο νίκης της ζωής. Στο Μαρκόπουλο, στον Κουβαρά και στην Κερατέα έφτιαχναν τον Λάζαρο με κατάλευκα βαφτιστικά ρούχα και λουλούδια στο κεφάλι, τον περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας τα κάλαντα, αγόρια και κορίτσια μαζί και στο τέλος τον έκαιγαν στην πλατεία του χωριού. Η παραλλαγή στα κάλαντα που λεγόταν στον Κουβαρά και την Κερατέα ήταν:
Σήμερον στη Βηθανία
κλαίει η Μάρθα κι η Μαρία
Λάζαρο τον αδερφό της
το γλυκύ και καρδιακό της.
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
και τονε μοιρολογούσαν.
Την ημέρα την Τετάρτη
κίνησε ο Χριστός για νά ‘ρθει
τότε η Μάρθα κι η Μαρία
τότε κι όλη η Βηθανία
«αν εδώ ήσουνα Χριστέ μου
δεν θ’ απέθνησκε ο αδερφός μου».
«Λέγε, πίστευε Μαρία
παγωμένη στα μνημεία.
Δεύρο έξω αδερφέ μου
|
φίλε και αγαπητέ μου»
Λάζαρος απελυτρώθη
ανεστήθι και σηκώθη
«Πες μου Λάζαρε τι είδες
εις τον Άδη που επήγες;
Είδα φόβους είδα τρόμους
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς μου των χειλέων
και μη με ρωτάτε πλέον.
Του χρόνου πάλι να ’ρθομε
μ’ υγεία να σας βρούμε
στους οίκους σας χαρούμενα
|
Υπήρχαν όμως κάλαντα που έλεγαν στον Κουβαρά και τα μικρά παιδιά (αγόρια και κορίτσια) την παραμονή του Λαζάρου και φυσικά τους έδιναν φιλοδώρημα.
Ήρθε ο Λάζαρος
ήρθανε τα βάγια
ήρθε η Κυριακή
που θα φάμε ψάρια
βάγια-βάγια και βαγιό
τρώμε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή
τρώμε αυγά και το αρνί.
Στον Κουβαρά και στην Κερατέα λέγεται και μια άλλη παραλλαγή
Ήρθε ο Λάζαρος
ήρθανε τα βάγια
ήρθε η Κυριακή
που τρώνε τα ψάρια
και την άλλη Κυριακή
το αρνάκι στο σουβλί.
Πες μας Λάζαρε
τι είδες εις τον Άδη
|
που επήγες.
Είδα φόβους είδα τρόμους
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδιάς μου, των χειλέων
και μη με ρωτάτε πλέον.
|
Βέβαια υπάρχουν και στην αρβανίτικη διάλεκτο.
Πχ
Λάζαρε κουτούαρε
σε τε κα μαρτούαρε
|
Λάζαρε τραγουδιστέ
που θα σε παντρέψουμε
|
Ο κ. Γιάννης Πρόφης, στο δικό του αρχείο, έχει το πιο κάτω απόσπασμα:
Κάλαντα Λαζάρου Μετάφραση
Moj ti núsëza e re Ω συ, νύφη νεαρά
jépi Llázarit një ve δώσ’ του Λάζαρου αυγά
se ka dhrom ‘e do të ve τι έχει δρόμο για να πά-
Do të vejë ne Moré, για να πάει στο Μοριά
ç’ janë Túrqet e kështé που οι ρωμιοί και η τουρκιά
hanë gjalpë edhe ve. τρώνε βούτυρο κι αυγά.
Μεγάλη Παρασκευή
Την Μ. Παρασκευή έψαλαν τα κάλαντα μέσα στην εκκλησία γύρω από τον επιτάφιο τα στην Παιανία, την Κερατέα, το Κορωπί, το Μαρκόπουλο και τα Σπάτα. Είναι γνωστό σ’ όλη την Ελλάδα ως «Θρήνος της Παναγίας» ή «Μοιρολόι της Παναγίας». Παραλλαγή που λεγόταν στον Κουβαρά και Κερατέα.
Σήμερα μαύρος ουρανός
σήμερα μαύρη μέρα
σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται
Σήμερον έβαλαν βουλή
οι άνομοι Εβραίοι
οι άνομοι και τα σκυλιά
και οι καταραμένοι.
Ο Κύριος ηθέλησε
να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνο μυστικό
για να το λάβουν όλοι.
Η Παναγιά η Δέσποινα
καθόταν μοναχή της
τας προσευχάς της έκανε
για τον μονογενή της.
«Σώνουν Κυρά μου οι προσευχές
σώνουν και οι μετάνοιες
και τον Υιό σου πιάσανε
και σαν φονιά τον πάνε.
Και στου Πιλάτου τας αυλάς
εκεί τον τυραννάνε.
Χαλκιά-χαλκιά φτιάξε καρφιά
φτιάξε τρία περόνια
κι εκείνος ο παράνομος
βάνει και φτιάχνει πέντε.
Συ Φαραέ που τα ’φτιαξες
πρέπει να μας διδάξεις.
βάλτε τα δυο στα χέρια του
και τ’ άλλα δυο στα πόδια
το πέμπτο το φαρμακερό
βάλτε το στην καρδιά του.
|
Να τρέξει αίμα και νερό
να λιγωθεί η καρδιά του».
Η Παναγιά σαν τ’ άκουσε
έπεσε και λιγώθη.
Σταμνί νερό της ρίξανε
τρία κανάτια μόσχο
και τρία με ροδόσταμο
για να ‘ρθει ο λογισμός της.
Μα σαν της ήρθε ο λογισμός
μα σαν της ήρθε ο νους της
ζητεί μαχαίρι να σφαγεί
φωτιά να πάει να πέσει
ζητεί γκρεμό να γκρεμιστεί
για τον μονογενή της.
«Κάνε Κυρά μου υπομονή
κάνε κυρά να ’νέστη».
«Και πώς να κάνω υπομονή
και πώς να λάβω ανέστη
που έχω γιο μονογενή
και κείνο σταυρωμένο».
Σημαίνει ο Θεός
σημαίνει η γη
σημαίνουν τα ουράνια
σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά
το Μέγα μοναστήρι
όποιος τ’ ακούει σώζεται
κι όποιος το λέει αγιάζει
κι όποιος το καλοστοιχιαστεί
παράδεισο θα λάβει.
Παράδεισο και λίβανο
από τον Άγιο Τάφο.
|
Στα πολύ παλιά χρόνια τα κάλαντα συνοδεύονταν από λύρα, ενώ τα παιδιά τα έλεγαν με τρίγωνο. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε κλαρίνο και τύμπανο. Επίσης στα παλιά χρόνια μαζεύονταν ομάδες παιδιών ή νέων που έλεγαν τα κάλαντα.
Να επισημάνουμε, επίσης, τη διαφορά στη μελωδία στον Κουβαρά και την Κερατέα λόγω της επαφής τους με το Λαύριο, στο οποίο υπήρχε μωσαϊκό λαών αλλά και Ελλήνων από άλλες περιοχές (Ιταλοί, Γάλλοι, Μικρασιάτες, Νησιώτες κ.λπ.).
Τέλος, θα πρέπει να σταθούμε στο γεγονός ότι οι γυναίκες είναι εκείνες που συντηρούν και μεταδίδουν την παράδοση.
Έτσι λοιπόν, μην λησμονούμε και τα «Πασχαλιάτικα Κάλαντα» του τόπου μας.
Διασκευασμένο Κείμενο από την μελέτη της Βάσως Κιούση «Τα Κάλαντα στα Μεσόγεια» σελ 365-376
Σπ. Παπ.
