Η γνωριμία με το Λαύριο έγινε στα φοιτητικά μου χρόνια.
Αν και τόσο κοντά στην Αθήνα, το Λαύριο εκείνη την εποχή ήταν άγνωστο για τον πολύ κόσμο που προτιμούσε τις πιο δημοφιλείς παραλίες από τις ακτές της Λαυρεωτικής με τον ακόμη γραφικό χαρακτήρα, τους παραδοσιακούς οικισμούς και τις φυσικού κάλλους παραλίες χωρίς ξαπλώστρες, ρακέτες και «αναψυκτήρια» που ξεφύτρωναν μέσα σε μια νύχτα.
Το Λαύριο ήταν προορισμός του Σαββατοκύριακου μόνο για τους «ψαγμένους» και τους φοιτητές που ζητούσαν εναλλακτικούς τρόπους διασκέδασης.
Η εικόνα της πλατείας με τα φοινικάκια κόντρα στο βιομηχανικό τοπίο και της φασαριόζικης ψαραγοράς που βρίσκεται κοντά στην πλατεία μαζί με τα θαλασσοπούλια που έκραζαν και τάραζαν την ηρεμία του μεσημεριού ήταν για μένα το λαυρεωτικό τοπόσημο κι ας ήξερα ότι ήταν μια μονοσήμαντη ανάγνωση ενός τόπου που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα διπλής ανάγνωσης.
Το πρώτο πράγμα που τράβηξε την προσοχή μου ήταν το κουφάρι της Σκάλας, τέως έδρα της Γαλλικής Εταιρείας και νυν Τεχνικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου .
Περπατώντας ανάμεσα στα καφετιά κτίρια του παλιού εργοστασίου με τις τριγωνικές σκεπές σκεπτόμουν τις απατηλές φωνές που έταζαν λαγούς με πετραχήλια , προσπαθώντας να πείσουν τους κατοίκους πως τα κοιτάσματα του Λαυρίου «θα κάνουν τον κάθε Έλληνα πλούσιο». Κούνια που τους κούναγε.
Τα μεταλλεία του Λαυρίου , ήδη από το 3000 π.Χ, ήταν πηγή πλούτου για την Αθήνα. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου η λειτουργία των μεταλλείων ανεστάλη ως τον 19ο αιώνα. Το 1864 η εκμετάλλευση των μεταλλείων παραχωρήθηκαν στον Ιταλό επιχειρηματία Σερπιέρι, ο οποίος ιδρύει εταιρεία με γάλλους επιχειρηματίες που έμελλε να εξελιχθεί σε μια ασύδοτη οικονομική αυτοκρατορία με όρους και συνθήκες δουλείας για τους εργάτες .
Ο Σερπιέρι όχι μόνο περιφρονούσε το Ελληνικό Κράτος , καθυστερώντας τις εισφορές στο δημόσιο αλλά ταυτόχρονα απαγόρευσε την προσέγγιση στο Λαύριο ,αναθέτοντας τη φύλαξη των μεταλλείων σε ληστές.
Η Κυβέρνηση Κουμουνδούρου ανατρέπεται, η Γαλλία και η Ιταλία απειλούν ότι θα στείλουν τρία πολεμικά πλοία εναντίον της Ελλάδας για να διασώσουν τα συμφέροντα των ασύδοτων «επιχειρηματιών».
Η Ελλάδα εκβιαζόμενη θα δεχθεί έναν υποτελή συμβιβασμό, ο Συγγρός θα στήσει το δικό του μαγαζί, διατηρώντας τις φήμες περί κοιτασμάτων χρυσού . Σπίτια, οικόπεδα, αγροτεμάχια, προίκες μετατρέπονται σε μετοχές.
Χαράτσια, μεσάζοντες, δωσίλογοι, πληρωμένοι δολοφόνοι , φτώχεια και αίμα .
Ξημερώματα 8ης Απριλίου 1896. Οι 1800 εργάτες των μεταλλείων κλείνονται στις στοές όπου δούλευαν κηρύσσοντας απεργία.
Τα ορυχεία γρήγορα μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης ενώ δυο εργάτες δολοφονήθηκαν μπροστά στα μάτια των συναδέλφων τους από τους αδίστακτους ληστές του Σερπιέρι που έφυγε νύχτα από την πολυτελή βίλα του, μεταμφιεσμένος σε παπά.
Στο μεταξύ, στις εφημερίδες άρχισαν να δημοσιεύονται περίεργα άρθρα που διατυμπάνιζαν την ύπαρξη χρυσού στο Λαύριο , βοηθώντας το Συγγρό που ήταν το νέο αφεντικό του Λαυρίου να μετοχοποιήσει την εταιρεία. Πολλοί Αθηναίοι συνωστίζονταν στα τραπέζια του καφενείου «Η Ωραία Ελλάς» Ερμού και Αιόλου , που λειτουργούσε σαν χρηματιστήριο για να αγοράσουν μετοχές της εταιρείας.
Οι φήμες ότι το Λαύριο θα γίνει …η νέα Καλιφόρνια επιτείνει την μαζική υστερία για εύκολα κέρδη. Όλοι ήθελαν να πλουτίσουν. Το Χειμώνα του 1873 η αξία των μετοχών έπιασε πάτο και χιλιάδες μικρομεσαίοι είδαν τις οικονομίες μιας ζωής να γίνονται «καπνός».
Πτωχεύσεις, χρεοκοπία, αυτοκτονίες. Χιλιάδες οικογένειες καταστράφηκαν ενώ για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε ο όρος «λαϊκή πτώχευση». Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι και οι φτωχοί εξαθλιώθηκαν.
«Ευκολόπιστοι και καλόπιστοι, αλλά και αφελείς οι Αθηναίοι κυρίως, πιστεύουν ότι είναι δυνατόν μια επιχείρηση αμελημένη εντελώς από την αρχαιότητα να τους λύσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετατρέψει από μια στιγμή στην άλλη τη χώρα τους σε γη επαγγελίας», γράφει ο Συγγρός στα απομνημονεύματά του.
Επιστρέφω στο σήμερα. Σάββατο με ήλιο και ο κόσμος περιμένει υπομονετικά τη σειρά του μπροστά στους πάγκους σε σχήμα Π συζητώντας με τους ιχθυοπώλες που γεμίζουν τα χωνιά με φρέσκα ψάρια. Εξωστρέφεια και καλή καρδιά κι ας βγαίνει με δυσκολία το μεροκάματο.
Δυο βήματα πιο πέρα από την ψαραγορά του Λαυρίου, οι πάγκοι με τα ντόπια προϊόντα, τα ματσάκια με τη ρίγανη και το θυμάρι θυμίζουν ανέμελες καλοκαιρινές μέρες.
Το χαμηλό σπίτι με τα κεραμίδια και τα γεράνια στην αυλή δίνει την ατμόσφαιρα της επαρχιακής εξοχής. Η ιστορική συνοικία του Κυπριανού λούζεται στο απογευματινό φως.
Το αυτονόητο ελπιδοφόρο μήνυμα μιας παρέας παιδιών που τρέχουν με τα ποδήλατά τους στην πλατεία του Λαυρίου είναι η εικόνα του σήμερα. Οι άνθρωποι που δεν εγκαταλείπουν. Οι άνθρωποι που επιμένουν και πολεμάνε. Ένα αισιόδοξο μήνυμα σε ζοφερούς καιρούς. Μια βόλτα στο Λαύριο.
ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΤΩΜΑΔΑΚΗ
