άγαλμα Σερπιέρι [το] μαρμάρινο άγαλμα του ιδρυτή της Γαλλικής εταιρείας, έργο του γλύπτη Γ. Βρούτου, που βρισκόταν στο τέλος της κεντρικής πλατείας από το 1899, που έγιναν τα αποκαλυπτήριά του, μέχρι το 1982. Εκείνη τη χρονιά η τηλεόραση έδειξε ένα σήριαλ, «Tα Λαυρεωτικά», που αναφερόταν στις συνθήκες διαβίωσης των μεταλλωρύχων την εποχή του Σερπιέρι, οπότε το άγαλμα περιλούστηκε με μπογιές και βρίσκεται από τότε στην Εθνική Πινακοθήκη. Στο χώρο παραμένει το βάθρο του, στο οποίο υπάρχουν τρεις επιγραφές. Μία γραμμένη στα ελληνικά (Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρης, ζώσαν εκ νεκράς ανέστησε πόλιν και πλούτον από σποδού αυτή εξανέτειλε), μία στα γαλλικά (ο Ι. Β. Σερπιέρι από μια παραμελημένη τέφρα ανέσυρε τη λάμψη του μετάλλου και το ψωμί του εργάτη) και μία στα ιταλικά (στον Ιταλό Ι. Β. Σερπιέρι, η πόλη θέλησε και ξαγρυπνά εδώ). Η ονομασία του χώρου εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και ακούς πολλούς Λαυριώτες να λένε «στο άγαλμα». Aγριλέζα [η] περιοχή ανάμεσα στο Σούνιο και την Καμάριζα, στην οποία υπάρχουν αρχαία εργαστήρια μεταλλείων και το λατομείο όπου κόπηκε το μάρμαρο για τους ναούς του Ποσειδώνα και της Σουνιάδος Αθηνάς, στο Σούνιο 
Αθηνάς Σουνιάδος ναός [ο] αρχαίος ναός αφιερωμένος στην Αθηνά που βρισκόταν στα βόρεια του ναού του Ποσειδώνα, στο Σούνιο. Στο χώρο υπήρχαν δύο ναοί, ένας παλιότερος που ήταν χτισμένος από αργούς λίθους και ένας νεότερος, ιωνικού ρυθμού που κατασκευάστηκε στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. με μάρμαρα από την Αγριλέζα. Καταστράφηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. όταν μεταφέρθηκε στην Αγορά της Αθήνας. Εξ� αιτίας μιας λανθασμένης περιγραφής του Παυσανία για πάρα πολλά χρόνια υπήρχε η άποψη ότι ο ναός του Ποσειδώνα ήταν ο ναός της Αθηνάς. Το λάθος αποκαλύφθηκε το 1898- 99 και επιβεβαιώθηκε από επιγραφές ανασκαφών. ΑΙΓΑΙΟΝ [το] μεγάλο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας που λειτούργησε στην πόλη μας για πολλά χρόνια και έκλεισε το Φεβρουάριο του 1990. Απασχολούσε περίπου 1500 εργαζομένους. Ήταν γνωστό και με την ονομασία «Καρέλλα» από το επώνυμο των ιδιοκτητών του. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του βρίσκονται στη δυτική πλευρά του λιμανιού, εκεί που προηγουμένως υπήρχαν τα κτίρια της Ελληνικής Εταιρείας.
ΑΚΕΛ [η] έτσι ονομάζεται σήμερα ο χώρος που βρίσκεται δίπλα στο Λύκειο της πόλης και χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις τους καλοκαιρινούς μήνες. Εκεί υπήρχε το μεγάλο ατμοκίνητο μεταλλοπλύσιο της Ελληνικής Εταιρείας, βιομηχανικό συγκρότημα μοναδικής αρχιτεκτονικής, που χτίστηκε το 1873. Στις εγκαταστάσεις του γινόταν ο καθαρισμός των εκβολάδων και ο εμπλουτισμός τους σε αργυρούχο μόλυβδο, πριν μεταφερθούν στα καμίνια της εταιρείας στο λιμάνι για τήξη. Το πλυντήριο είχε έκταση περίπου 3,5 στρέμματα και σε αυτό δούλευαν γύρω στους 500 ανθρώπους. Αργότερα στο χώρο εγκαταστάθηκε η Ανώνυμος Κεραμική Εταιρεία Λαυρίου, η οποία έχτισε και δικά της κτίρια, και τα αρχικά του ονόματός της είναι, σήμερα, το όνομα της περιοχής. Τα περισσότερα κτίρια του πλυντηρίου της Ελληνικής Εταιρείας κατεδαφίστηκαν το 1971 και έτσι χάθηκε ένα σημαντικό μνημείο που συνδύαζε τη βιομηχανική αρχιτεκτονική με το νεοκλασικισμό, της μεταλλουργικής ιστορίας του τόπου. ΑΛΑΚΟ [η] εταιρεία παραγωγής κυνηγετικών φυσιγγιών και μπαταριών που λειτουργεί πολλά χρόνια στην πόλη μας. Είναι γνωστή και με την ονομασία «Λάμπρου» από το επώνυμο των ιδιοκτητών της.
Αμερικάνικη [η] η περιοχή που βρίσκεται στο βορινό άκρο της συνοικίας του Νυχτοχωρίου. Πήρε το όνομά της από τις εγκαταστάσεις της αμερικάνικης εταιρείας Mediterranean Mines Inc, που ανέλαβε μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο να κάνει μεταλλευτικές έρευνες στους χώρους της Ελληνικής Εταιρείας, που χτίστηκαν εκεί το 1953. Μετά από λίγα χρόνια το αγόρασε ο επιχειρηματίας Μποδοσάκης και έτσι σήμερα η περιοχή έχει και το όνομά του. Αμφιτροπή [η] μεταλλευτικός δήμος της αρχαίας Λαυρεωτικής που δημιούργησε ο Κλεισθένης τον 60 π.Χ. αιώνα. Είναι το σημερινό Μητροπήσι.
Ανάφλυστος [η] η σημερινή Ανάβυσσος. Μεταλλευτικός δήμος της Λαυρεωτικής που ιδρύθηκε τα χρόνια του Κλεισθένη.
Ανδρέας Άγιος [ο] ιερός ναός της πόλης μας που βρίσκεται στο λόφο που υψώνεται στα δυτικά της πόλης. Άρχισε να χτίζεται το 1865 με την ίδρυση της πόλης προς τιμήν του Ανδρέα Κορδέλλα και τελείωσε το 1910 . Το καμπαναριό του ναού κατασκευάστηκε στα χυτήρια της Ελληνικής Εταιρείας, της οποίας τα χρόνια εκείνα ο ναός ήταν ιδιοκτησία // συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ιερό ναό απαργύρωση [η] μεταλλουργική μέθοδος με την οποία χωρίζεται ο άργυρος από το μόλυβδο
απεργίες μεταλλωρύχων [οι] έγιναν πολλές με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στα μεταλλεία και της διαβίωσης των εργατών. Απεργίες έγιναν στη Γαλλική Εταιρεία το 1883, 1887, 1896, 1906, 1910, 1919, 1921, 1929, 1964. Πιο σημαντικές ήταν εκείνες του 1896 και του 1929. Η πρώτη διαρκεί από τις 8 μέχρι τις 21 Απριλίου του 1896. Η εταιρεία αρνείται να συναντήσει την απεργιακή επιτροπή των εργατών, οι απεργοί πυροβολούνται, οι εργάτες Καραφλιάς και Βασιλακόπουλος σκοτώνονται. Οι εργάτες αντιδρούν και επιτίθενται με πέτρες, ξύλα, μεταλλεύματα και σωματική βία, ενώ την ίδια στιγμή ανατινάζουν την μπαρουταποθήκη. Ο Σερπιέρι και μερικοί μηχανικοί της εταιρείας καταφέρνουν να κρυφτούν και να ξεφύγουν μεταμφιεσμένοι. Τελικά η απεργία σταματάει , με την παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων, χωρίς κέρδος για τους εργάτες. Η απεργία του 1929 που διήρκεσε 48 ημέρες και είχε σαν αποτέλεσμα τη δολοφονία του μεταλλωρύχου Γ.Δ. Συρίγου, τον τραυματισμό και τη σύλληψη πολλών εργατών, τελειώνει στις 16 Μαρτίου 1929 με νίκη των απεργών. Απελευθερώθηκαν οι κρατούμενοι, ιδρύθηκε ταμείο συντάξεων, το μεροκάματο αυξήθηκε κατά 10%.
αργυρεία [τα] έτσι ονομάζονταν τα αρχαία χρόνια όλα μαζί τα μεταλλεία του Λαυρίου, επειδή είχαν πολύ άργυρο
άργυρος [ο] πολύτιμο μέταλλο, λευκό, γυαλιστερό, ανοξείδωτο, ανθεκτικό. Χρησιμοποιείται για την κατασκευή κοσμημάτων ή πολύτιμων αντικειμένων και για την κοπή νομισμάτων, το ασήμι. Τελικό προϊόν της επεξεργασίας των μεταλλευμάτων της Λαυρεωτικής. Από χίλια κιλά αργυρομολυβδούχου μεταλλεύματος, την αρχαία εποχή, έπαιρναν τετρακόσια γραμμάρια αργύρου.
Αρχαιολογικό Μουσείο Λαυρίου [το] Τα εγκαίνιά του έγιναν στις 11 Οκτωβρίου 1999. Το κτίριο όπου στεγάζεται χρησιμοποιήθηκε για πολλά χρόνια σαν αποθηκευτικός χώρος των αρχαιολογικών ευρημάτων της περιοχής μας. Στο μουσείο, όπου εντυπωσιάζει το ψηφιδωτό δάπεδο της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που ζωντανεύουν την ιστορική διαδρομή και τη μεταλλευτική παράδοση του τόπου. ΑΣΤΟΡ [το] παλιός κινηματογράφος της πόλης μας, κοντά στη σημερινή κεντρική παιδική χαρά της πόλης
Αττικός σιδηρόδρομος [ο] κατασκευάστηκε από την Ελληνική εταιρεία που ξόδεψε, τότε, 6.000.000 δρχ. στα πλαίσια οικονομικού διακανονισμού της εταιρείας με το ελληνικό κράτος, στο οποίο χρωστούσε πολλά περισσότερα, σύμφωνα με τη σύμβαση του 1873. Όπως αναφέρει η εφημερίδα ΕΣΤΙΑ η επίσημη παράδοση του έργου έγινε στις 20 Ιουνίου του 1885 . Η λειτουργία του σταμάτησε το 1957. Η γραμμή που ξεκινούσε στην αρχή από την πλατεία Αττικής και αργότερα από την πλατεία Λαυρίου στην Ομόνοια διέσχιζε τα χωριά των Μεσογείων και κατέληγε στο λιμάνι της πόλης μας. Το σιδηροδρομικό δίκτυο είχε συνολικό μήκος 96 χμ. και το ταξίδι διαρκούσε περίπου δυόμισι ώρες.
Βαρβάρα Αγία [η] καθολικός ναός που κατασκευάστηκε το 1881 από τη Γαλλική εταιρεία ανάμεσα στο χώρο των εγκαταστάσεών της και τη συνοικία του Κυπριανού. Στον τοίχο του ιερού υπάρχουν εικόνες του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή και της Αγίας Κλημεντίνης, αφιερώσεις του Σερπιέρι και της συζύγου του. Βατραχονήσι [το] πολύ παλιά ονομασία της περιοχής που περιλαμβάνει το 1ο Δημοτικό σχολείο, το Νυχτοχώρι, τη συνοικία της Αγίας Παρασκευής, την κεντρική πλατεία, την πλατεία Ηρώων, το λιμάνι. Λεγόταν έτσι, γιατί στα χαμηλά σημεία της ήταν ένα έλος όπου σύχναζαν πολλά βατράχια. Με τα υπολείμματα των μεταλλείων το έλος μπαζώθηκε και έτσι φτιάχτηκαν σπίτια και δρόμοι. Βελατούρι [το] λόφος με περίεργο σχήμα που υψώνεται στο βόρειο άκρο της πόλης στην περιοχή του Θορικού, στους πρόποδες του οποίου είχε χτιστεί το αρχαιότερο θέατρο που σώζεται στη χώρα μας. Στην περιοχή υπήρχε μυκηναϊκός οικισμός, αφού στην κορυφή του λόφου σώζονται ερείπια ακρόπολης, έδρας του Μυκηναίου Δεσπότη. Σε ανασκαφές που έγιναν ανακαλύφτηκαν μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι και στο έδαφος μιας κατοικίας βρέθηκε λιθάργυρος, πράγμα που σημαίνει ότι από τότε γινόταν παραγωγή αργύρου και η γύρω από το Βελατούρι περιοχή ήταν μεταλλουργικό κέντρο της μυκηναϊκής εποχής.
ΒΕΛΠΕΞ [η] εργοστάσιο παραγωγής σπίρτων που ήταν μονοπώλιο στην Ελλάδα και λειτουργούσε στην πόλη μας μέχρι το 1992. Είναι γνωστό και με το όνομα «Σπιρτάδικο».
Βήσα[η] μεταλλευτικός δήμος της αρχαίας Λαυρεωτικής που βρισκόταν στην περιοχή ανάμεσα στο Θορικό και την Ανάφλυστο, κοντά στις αλυκές της Αναβύσσου
Βρωμοπούσι [το] όρμος που ανήκει στη γειτονική μας Κερατέα. Σημαίνει βρωμοπήγαδο, γιατί πούσι στην αρβανίτικη διάλεκτο θα πει πηγάδι. Λένε ότι στο πηγάδι που υπήρχε εκεί έριχναν μέσα σκοτωμένους, με αποτέλεσμα να βρωμίσει το νερό του και να πάρει έτσι η περιοχή το όνομά της. Στην περιοχή υπάρχουν παλιές στοές αρχαίων ορυχείων εξόρυξης σιδήρου, μολύβδου και μαγγανίου. Οι σημερινοί κάτοικοι το ονομάζουν Καλοπήγαδο.
Γαλλική Εταιρεία [η] [Compagnie Francaise des Mines du Laurium] H κυρίαρχη μεταλλευτική και μεταλλουργική εταιρεία του Λαυρίου που ιδρύθηκε, έχοντας έδρα το Παρίσι, από τον Ι.Β. Σερπιέρι το 1876, αναλαμβάνοντας την εκμετάλλευση του λαυρεωτικού υπεδάφους. Τα κυριότερα εξορυκτικά κέντρα της ήταν στην Πλάκα και στην Καμάριζα. Έφτιαξε τις εγκαταστάσεις της, συνολικής έκτασης 240.000 τ.μ., στη θέση Κυπριανός, κοντά στο λιμάνι του Θορικού. Έκανε εξορύξεις μέχρι το 1977 και λειτούργησε ως το 1982 με εισαγωγή μεταλλευμάτων. Η οικογένεια Σερπιέρι την πούλησε το 1930 στην επίσης γαλλική εταιρεία Penaroya (Πεναρόγια). Το κτιριακό συγκρότημά της, που έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα και αποτελεί μοναδικό μνημείο βιομηχανικής τεχνολογίας, αγοράστηκε το 1992 από το κράτος, ώστε να διαμορφωθεί από το Πολυτεχνείο και το Υπουργείο Πολιτισμού σε τεχνολογικό πάρκο και βιομηχανικό μουσείο. 
Γαλλική σκάλα [η] σιδερένια σκάλα που σώζεται στη βόρεια πλευρά του λιμανιού. Κατασκευάστηκε από τη Γαλλική εταιρεία το 1888 με σκοπό τη φόρτωση των προϊόντων μετάλλου της εταιρείας τα οποία κυρίως μεταφέρονταν στη Γαλλία. Ο Κορδέλλας αναφέρει ότι 120 καράβια κάθε χρόνο έφταναν στη σκάλα. Σήμερα η σκάλα σκουριασμένη αποτελεί σύμβολο της ιστορικής διαδρομής της πόλης μας. 
γλαύκα λαυριακή [η] αττικό τετράδραχμο. Νόμισμα που έκοψε ο Πεισίστρατος στα χρόνια της τυραννίας του χρησιμοποιώντας λαυρεωτικό άργυρο. Είχε στη μια όψη του τη θεά Αθηνά και στην άλλη τη γλαύκα [κουκουβάγια] και για 5 αιώνες ήταν το πιο περιζήτητο νόμισμα στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές . γύφτικο [το] μικρό σιδηρουργείο στην Πλάκα το κτίριο του οποίου υπάρχει ακόμα, όπου γίνονταν επισκευές απλών εργαλείων εξόρυξης
Δ 
Δέδες [ο] εργοστάσιο - κλωστήριο που δε λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1991. Απασχολούσε 130 εργαζομένους. Τα κτίριά του βρίσκονται κατά μήκος της κεντρικής παραλίας του λιμανιού. Ονομαζόταν έτσι από το όνομα του αρχικού ιδιοκτήτη του.
Δ.Ε.Η. [η] θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού που έχει τις εγκαταστάσεις της στο λιμάνι του Θορικού από το 1972
Δεληγεώργης Επαμεινώνδας (1829-1879) πολιτικός από το Μεσολόγγι. Φοίτησε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και διακρίθηκε στη δικηγορία. Εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Μεσολογγίου το 1859. Διακρίθηκε για τις φιλελεύθερες αρχές του και ήταν πάντοτε επίφοβος εχθρός του Όθωνα. Στη διάρκεια της πολιτικής του διαδρομής έγινε υπουργός παιδείας, υπουργός εξωτερικών και ανέλαβε πρωθυπουργός τρεις φορές. Κατά την πρωθυπουργία του 1872 - 1874 ανέλαβε την επίλυση του λαυρεωτικού ζητήματος κρατώντας άκαμπτη θέση απέναντι στις επιθυμίες των μεγάλων δυνάμεων.
Δημαρχείο [το] το πρώτο κτίριο του νεότερου μεταλλευτικού Λαυρίου που χτίστηκε από την πρώτη εταιρεία του Σερπιέρι, τη "Roux-Serpieri-Fressynet C.E." στο λιμάνι της πόλης μας το 1864. Ήταν κατοικία του Σερπιέρι και γραφεία της διεύθυνσης της εταιρείας και στη συνέχεια παραχωρήθηκε στην Ελληνική Εταιρεία που το χρησιμοποίησε, επίσης, με τον ίδιο τρόπο. Στο κτίριο στεγάστηκε στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το Λιμεναρχείο και πολύ αργότερα η Τεχνική Σχολή. Το κτίριο αναπαλαιώθηκε και από το 1988 είναι το Δημαρχείο της πόλης.
Δήμοι μεταλλευτικοί [οι] έτσι ονομάζονταν οι πέντε δήμοι που δημιούργησε στη Λαυρεωτική, στα πλαίσια της δημοκρατικής μεταρρύθμισης της Αθηναϊκής πολιτείας, ο Κλεισθένης τον 6ο π.Χ. αιώνα, επειδή είχαν άμεση σχέση με τα μεταλλεία του Λαυρίου. Ήταν οι εξής Δήμοι: του Σουνίου, του Θορικού, της Αναφλύστου, της Βήσας και της Αμφιτροπής.
ΔΙΑΝΑ [η] παλιός θερινός κινηματογράφος που βρισκόταν κοντά στο γήπεδο
Δίφιλος [ο] γνωστός αρχαίος επιχειρηματίας που εξασφάλιζε μεγάλα κέρδη από τα μεταλλεία της πόλης μας, ο οποίος καταδικάστηκε το 330 π.Χ. σύμφωνα με τους νόμους της αθηναϊκής δημοκρατίας σε θάνατο γιατί έθεσε σε κίνδυνο την ασφάλεια κάποιου μεταλλείου, αδυνατίζοντας τις στήλες που άφηναν για τη στήριξη της οροφής
Δρυόπη [η] τίτλος του τριμηνιαίου περιοδικού με ενημερωτικό, φιλολογικό και φυσιολατρικό περιεχόμενο που κυκλοφορούσε στην πόλη μας ο Επιμορφωτικός-Εκδρομικός Όμιλος Λαυρίου από το 1960 μέχρι το 1972
Δυναμίτες [οι] ονομασία περιοχής στην άκρη του λιμανιού από το εργοστάσιο παραγωγής εκρηκτικών υλών που υπήρχε παλιότερα εκεί
Ε Ε.Β.Ο. [η] εργοστάσιο της Ελληνικής Βιομηχανίας Όπλων που λειτουργεί στην πόλη μας από το 1982 στην περιοχή Μπότσαρη εκβολάδα[η] φτωχό μετάλλευμα που οι αρχαίοι δε χρησιμοποιούσαν, γιατί το θεωρούσαν άχρηστο μετά τη διαλογή που είχαν κάνει με το χέρι
Ελληνική εταιρεία [η] μεταλλευτική εταιρεία που το κανονικό της όνομα ήταν Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου. Ιδρύθηκε το 1873 μετά την παραχώρηση των δικαιωμάτων της ιταλογαλλικής εταιρείας "ROUX- SERPIERI- FRESSYNET C.E." στην Τράπεζα της Κωνσταντινούπολης, την οποία εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Συγγρός, στα πλαίσια επίλυσης του λαυριακού ζητήματος. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους το ελληνικό κράτος παραχώρησε στην εταιρεία την εκμετάλλευση των σκωριών και των εκβολάδων του Λαυρίου για 99 χρόνια συμμετέχοντας σε ποσοστό 44% στα καθαρά κέρδη. Εγκαταστάθηκε στη θέση Εργαστηριάκια, στη δυτική πλευρά του σημερινού λιμανιού του Λαυρίου και άρχισε αμέσως την παραγωγή, εκμεταλλευόμενη και μικρά μεταλλεία. Η Εταιρεία λειτούργησε αδιάκοπα για 44 χρόνια μέχρι το 1917, οπότε έκλεισε επειδή το μεταλλευτικό υλικό της [σκουριές και εκβολάδες] είχε μειωθεί πάρα πολύ. Δεν άντεξε τις συνέπειες του Α΄ παγκόσμιου πολέμου. Το 1833 εκποίησε και τις εγκαταστάσεις της, από τις οποίες σήμερα σώζονται ελάχιστες.
Ε.Μ.Μ.Ε.Λ. [η] [Ελληνική Μεταλλευτική Μεταλλουργική Εταιρεία Λαυρίου] λειτούργησε από το 1982 μέχρι το 1989 με πολλούς μετόχους (τράπεζες, Δήμος Λαυρίου, εργαζόμενοι) νοικιάζοντας τις εγκαταστάσεις της Γαλλικής Εταιρείας και κάνοντας επεξεργασία μεταλλευμάτων από το εξωτερικό
Επανάσταση των δούλων α. Το 413 π.Χ. στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι δούλοι των μεταλλείων του Λαυρίου εξεγέρθηκαν μετά την υπόσχεση των Σπαρτιατών ότι θα τούς ελευθερώσουν β. Το 101 π.Χ. 1.000 δούλοι κατέλαβαν το φρούριο του Σουνίου αλλά τελικά νικήθηκαν από τους Ρωμαίους
Επιμορφωτικός- Εκδρομικός Όμιλος Λαυρίου [ο] (Ε.Ε.Ο.Λ.) εκπολιτιστικός σύλλογος της πόλης μας με έμβλημα το χελιδόνι. Ιδρύθηκε στις 24 Μαίου 1953 με πρώτο πρόεδρο τον Ιωάννη Χατζηπανάγο. Η δραστηριότητά του αφορά στον εκδρομικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και αθλητικό τομέα. Η πρώτη του εκδρομή οργανώθηκε στις 25 Ιουλίου 1953 στη λίμνη του Μαραθώνα και η πρώτη του επιμορφωτική διάλεξη δόθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1955. Για πολλά χρόνια κυκλοφορούσε περιοδικό με το όνομα «Δρυόπη». (βλ. λ.)
εραλδικά [τα] αττικά δίδραχμα. Τα πρώτα νομίσματα της Αθήνας που κόπηκαν από λαυρεωτικό άργυρο το 575 π. Χ.
εργαλεία μεταλλωρύχων [τα] οι μεταλλωρύχοι μέχρι το 140 μ.Χ. αιώνα είχαν τα εξής εργαλεία: το σφυρί, το καλέμι, το φτυάρι, τη σφήνα και το μοχλό. Μεγάλη πρόοδο στον τομέα αυτόν έφερε η ανακάλυψη της μπαρούτης και η χρησιμοποίηση εκρηκτικών υλικών στη διάνοιξη στοών και την εξόρυξη μεταλλευμάτων. Από το τέλος του 19ου αιώνα άρχισε και η χρήση μηχανημάτων. Σήμερα υπάρχουν εργαλεία μεγάλης ακρίβειας για την εξερεύνηση του εδάφους αλλά και μηχανές μεγάλης ισχύος [που λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα ή με πεπιεσμένο αέρα] για την εξόρυξη και τη μεταφορά των μεταλλευμάτων.
Εργαστήρια [τα] ή Εργαστηράκια ονομασία της περιοχής του λιμανιού της πόλης που έρχεται από πολύ παλιά, αφού εκεί υπήρχαν εργαστήρια επεξεργασίας μετάλλων την αρχαία εποχή. Έτσι ονομαζόταν η πόλη στα πρώτα βήματα του σχηματισμού της τη νεότερη εποχή, μετά το 1864, αφού εκεί έφτιαξαν τις εγκαταστάσεις τους μεταλλευτικές εταιρείες. Σήμερα η ονομασία αυτή δε χρησιμοποιείται καθόλου.
Ερμής [ο] όνομα του εμποροεπαγγελματικού και βιοτεχνικού συλλόγου της πόλης. Ιδρύθηκε στις 28 Μαίου 1917 από 52 εμποροεπαγγελματίες. Πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος ήταν ο Ευστάθιος Βογιατζής. Ο σύλλογος, που σήμερα έχει 250 μέλη, εκτός από την προστασία των συμφερόντων των εμπόρων, έχει κοινωνική δράση αφού έχει δημιουργήσει Τράπεζα αίματος και έχει βοηθήσει με προσφορά τροφίμων και φαρμάκων τόσο τα θύματα του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία όσο και τα παιδιά- πρόσφυγες από το Κουρδιστάν.
Ευαγγελίστρια [η] γραφικός ιερός ναός που χτίστηκε το 1906 στη συνοικία του Κυπριανού. Είναι σταυροειδής με οχταγωνικό τρούλο και ξεχωρίζει για τα πολλά νεοκλασικά στοιχεία του - συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ιερό ναό
Ευρώπη [η] νεοκλασικό κτίριο κοντά στο σταθμό του αττικού σιδηρόδρομου, που λειτουργούσε ως ξενοδοχείο, όπως λειτουργεί και σήμερα με διαφορετικό, όμως, όνομα
Ευτέρπη[η] ιστορικό κτίριο στην περιοχή του Κυπριανού που κατασκευάστηκε από τη Γαλλική εταιρεία το 1893 και χρησίμευε σαν χώρος μουσικών, θεατρικών και χορευτικών εκδηλώσεων του πολιτιστικού συλλόγου με το ίδιο όνομα που δημιούργησαν ανώτεροι υπάλληλοι της εταιρείας. Στο εσωτερικό του υπάρχουν εντυπωσιακές τοιχογραφίες που έχουν, δυστυχώς, φθαρεί πάρα πολύ. Υπάρχουν προσωπογραφίες του Σοφοκλή, του Ορφέα, του Βέρντι, του Μότσαρτ. Στο κτίριο στεγαζόταν και η φιλαρμονική της Γαλλικής εταιρείας.
Ζ Ζήτημα λαυρεωτικό [το] ή λαυρεωτικά ή λαυριακά σοβαρό οικονομικό και πολιτικό ζήτημα που απασχόλησε τη χώρα μας από το 1869 μέχρι το 1875 και είχε σχέση με την παράνομη εκμετάλλευση των εκβολάδων του Λαυρίου από τη μεταλλευτική εταιρεία �Roux-Serpieri-Fressynet C.E.� που ίδρυσε ο Σερπιέρι το 1864. Όταν το ελληνικό κράτος αντέδρασε, επενέβησαν οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Ιταλίας, απειλώντας με βίαια μέτρα. Δημιουργήθηκε κυβερνητική κρίση, παραιτήθηκε η κυβέρνηση Βούλγαρη και ανέλαβε πρωθυπουργός ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης που υποστήριξε απόψεις που ήταν και πάλι αντίθετες στα συμφέροντα των ξένων. Απειλήθηκαν πολεμικά επεισόδια και ύστερα από διπλωματικές ενέργειες η κρίση εκτονώθηκε όταν η εταιρεία παραχώρησε τα δικαιώματά της αντί 11.500.000 γαλλικών φράγκων στην τράπεζα της Κωνσταντινούπολης και ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου. Η νέα εταιρεία έκανε σύμβαση με το Δημόσιο (29/4/1873), σύμφωνα με την οποία δινόταν στο κράτος το 44% των καθαρών εσόδων της εταιρείας. Το ζήτημα όμως δεν τέλειωσε εκεί. Οι μετοχές της εταιρείας των 200 δρχ. που κυκλοφορούσαν αγοράζονταν από το κοινό 310 δρχ. Επειδή, ύστερα από λίγο έγινε φανερό ότι τα κέρδη από τις μετοχές ήταν μικρά, η Βουλή με απόφασή της μείωσε πάρα πολύ το ποσοστό του 44% του Δημοσίου. Η τιμή των μετοχών σημείωσε κατακόρυφη πτώση και έτσι πάρα πολλοί άνθρωποι, από διάφορες κοινωνικές τάξεις, καταστράφηκαν οικονομικά.
Η Η Καρδιά του Χριστού [η] καθολική εκκλησία που βρίσκεται στην Καμάριζα. Γνωστή και ως Φραγκόκλησα. 
Ηρώο [το] κατασκευάστηκε το 1914, από λευκό μάρμαρο, επί Δημάρχου Κ. Λεβίδου στα εργαστήρια των αδελφών Κοτζαμάνη στην Αθήνα. Πάνω του γράφονται τα ονόματα των αξιωματικών, των στρατιωτών, αλλά και των πολιτών του Λαυρίου που θυσίασαν τη ζωή τους στους πολέμους. Χαρακτηριστικά του είναι η πλούσια διακόσμησή του, το έμβλημα της πόλης στην κύρια όψη του (ένα καμίνι και μια μεγάλη καπνοδόχος που βγάζει καπνό) και η επιγραφή «ΔΗΜΟΣ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ».
Θ
Θορικός [ο] περιοχή που βρίσκεται στα βόρεια της πόλης. Κάτω εκτείνεται η πεδιάδα με τις πανάρχαιες ελιές και δίπλα προς τα ανατολικά η θάλασσα. Από το 3000 π.Χ. ήταν το εμπορικό λιμάνι σύνδεσης του Λαυρίου με άλλες πόλεις. Το όνομά του προέρχεται από τη λέξη "θορός" που σημαίνει σπέρμα, επειδή στο υπέδαφός του υπήρχε άφθονο σπέρμα της γης, δηλαδή μετάλλευμα. Υπήρξε ένας από τους μεταλλευτικούς δήμους της Λαυρεωτικής, όταν ο Κλεισθένης χώρισε την Αττική σε δήμους. Η εκμετάλλευση των μεταλλείων αργυρούχου μολύβδου πρωτοξεκίνησε, στην περιοχή μας, στο Θορικό. Ασημένια και μολύβδινα αντικείμενα που βρέθηκαν στη Θεσσαλία, στις Κυκλάδες, στην Κρήτη και στην Αθήνα και χρονολογήθηκαν ανάμεσα στο 3500 - 3000 π.Χ. αποδείχθηκε ότι προέρχονται από το Θορικό. Σήμερα το λιμάνι του Θορικού είναι γνωστό και με το όνομα Πόρτο- μαντρί.
Θορικού θέατρο [το] το αρχαιότερο θέατρο που σώζεται στην Ελλάδα. Βρίσκεται, σε όχι καλή κατάσταση λόγω της φθοράς του χρόνου, στους πρόποδες του λόφου του Βελατουρίου, στα βόρεια της πόλης. Χωρούσε περίπου 4.000 θεατές. Είχε ξύλινη σκηνή που ποτέ δεν έγινε πέτρινη, όπως σε άλλα θέατρα. Το κοίλο του θεάτρου ήταν ελλειψοειδές και η ορχήστρα, που ήταν μεγαλύτερη από τις ορχήστρες άλλων αρχαίων θεάτρων, δεν ήταν κυκλική. Δυτικά από την ορχήστρα υπήρχε μικρός ναός του θεού Διονύσου του οποίου σώζεται η βάση και ανατολικά της διατηρείται η βάση ενός βωμού.
Ι ΙΖΟΛΑ [η] εργοστάσιο- χυτήριο που είχε την επωνυμία «Λαυρεωτική», ονομαζόταν όμως έτσι από το όνομα της μητρικής της εταιρείας στην Αθήνα. Οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου, που έκλεισε το 1992, βρίσκονται στο δρόμο Λαυρίου- Σουνίου. Ιταλικά [τα] εργατικός οικισμός στην περιοχή της Πλάκας που δημιουργήθηκε από Ιταλούς μεταλλουργούς που ήρθαν για λογαριασμό της Γαλλικής Εταιρείας. Ονομάζεται και Βλάχικα.
Κ Καβοδόκανο [το] ή Καμποδόκανο ή Άνω Θορικός οικισμός που βρίσκεται δυτικά των εγκαταστάσεων της Γαλλικής Εταιρείας. Ανήκει στο Δήμο Λαυρεωτικής από το 1916 (μέχρι τότε ανήκε στο Δήμο της Κερατέας). Στην περιοχή έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις αρχαίων πλυντηρίων. καδμεία [η] υλικό που προέρχεται από την επεξεργασία του αργυρούχου μόλυβδου και στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν στην ιατρική
καλαμίνα [η] εμπειρική ονομασία του θειούχου ψευδάργυρου. Το μετάλλευμα βρέθηκε σε μεγάλες ποσότητες στο υπέδαφος της Καμάριζας από τον Ανδρέα Κορδέλλα το 1869 και έδωσε μεγάλη ώθηση στις μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή.
Καλλίας Δημήτριος (1859-1939) Μηχανικός από τη Χαλκίδα. Σπούδασε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στη σχολή Μηχανικών στη Γάνδη της Γαλλίας. Όταν επέστρεψε εργάστηκε ως μηχανικός δημοσίων έργων. Έργο του είναι το κανονιστικό διάταγμα για την υγιεινή κατάσταση των Δημοτικών Σχολείων, με βάση το οποίο χτίστηκαν 250 δημοτικά σχολεία, ανάμεσα τους και το 1ο Δημοτικό Σχολείο Λαυρίου τα έτη 1901 και 1902. Το 1908 εφάρμοσε στη χώρα μας ειδική μέθοδο επίστρωσης των δρόμων με χυτή άσφαλτο. Το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμο της συνοικίας της Αγίας Παρασκευής.
Καμάριζα [η] βρίσκεται στα βορειοδυτικά της πόλης μας σε απόσταση 5 χμ. και σήμερα ονομάζεται Άγιος Κωνσταντίνος, παίρνοντας το όνομά του από τον ιερό ναό του χωριού. Ονομάστηκε έτσι από τις καμάρες των μεταλλευτικών στοών. Ήταν το κέντρο των μεταλλευτικών έργων, όχι μόνο στα αρχαία αλλά και στα νεότερα χρόνια. Στην αρχαιότητα είναι γνωστή με το όνομα Μαρώνεια. Ο πολεμικός στόλος τριηρών που νίκησε τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. κατασκευάστηκε από τους Αθηναίους χάρη στο ασήμι που βρέθηκε στην περιοχή. Στη νεότερη εποχή αποτελεί το κέντρο των εργασιών της Γαλλικής εταιρείας. Οι υπόγειες στοές της έχουν μήκος 50 χμ. Η ανακάλυψη καλαμίνας [ανθρακικός ψευδάργυρος] στην περιοχή το 1870 από τον Ανδρέα Κορδέλα βοήθησε πολύ στην ανάπτυξη της εταιρείας. Είναι ένας από τους πρώτους βιομηχανικούς οικισμούς. Σήμερα διατηρούνται τα περισσότερα κτίρια, χαρακτηριστικά δείγματα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Λειτουργεί Ορυκτολογικό Μουσείο. Σημαντικοί είναι οι ναοί του προστάτη του χωριού Αγίου Κωνσταντίνου και του Αγίου Νεκταρίου.
Καρέλλα [του] βλ. ΑΙΓΑΙΟΝ
Καστανιά [η] το όνομα του νοτιοδυτικού τμήματος της συνοικίας Νεάπολη. Οι κάτοικοί της προέρχονται από το χωριό Άνω Καστανιά του νομού Λακωνίας.
Κίτσος [ο] ύψωμα στην Καμάριζα που πήρε το όνομά του από το ληστή Κίτσο που ζούσε εκεί και ήταν ο φόβος της περιοχής. Όταν ο Σερπιέρι το 1864 δημιούργησε τη μεταλλευτική εταιρεία Roux-Serpieri-Fressynet C.E. τον δωροδόκησε με χρήματα και όπλα και από τότε ο Κίτσος έγινε ο προστάτης της ιταλογαλλικής εταιρείας. Εκεί υπάρχει ένα σπήλαιο, η λεγόμενη « Σπηλιά του Κίτσου», στο οποίο αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν έδειξαν ότι υπήρχε ανθρώπινη διαμονή στη Νεολιθική Εποχή. Επίσης υπάρχουν καύσεις νεκρών και πλούσια κτερίσματα.
Κλεισθένης [ο] πολιτικός της αρχαίας Αθήνας, αρχηγός του οίκου των Αλκμεωνίδων. Έζησε τον 60 αιώνα π.Χ. και ήταν γιος του Μεγακλέα και της Αγαρίστης, κόρης του τυράννου της Σικυώνας Κλεισθένη. Πρωτοστάτησε στο διώξιμο των Πεισιστράτηδων και το 508 π.Χ. έκανε στο πολίτευμα της Αθήνας μεταρρυθμίσεις, που του έδωσαν γερές δημοκρατικές βάσεις. Ανάμεσα στα μέτρα που πήρε ήταν και ο χωρισμός της Αττικής σε δήμους. Στη Λαυρεωτική δημιούργησε πέντε βασικούς δήμους: του Σουνίου, του Θορικού, της Αναφλύστου, της Βήσας και της Αμφιτροπής, που αποκαλούνται μεταλλευτικοί, λόγω της σχέσης τους με τα μεταλλεία του Λαυρίου. Επίσης προχώρησε σε κρατικοποίηση των μεταλλείων του Λαυρίου και μοίρασε έσοδα από αυτά στους πολίτες του δήμου των Αθηναίων.
Κονοφάγος Κωνσταντίνος (1912-) καθηγητής Μεταλλογνωσίας στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πρύτανης του Ιδρύματος όταν έγινε η εξέγερση των φοιτητών το Νοέμβριο του 1973. Γεννήθηκε στην Πρέβεζα. Το 1974 εκλέχτηκε βουλευτής και έγινε υπουργός Βιομηχανίας μέχρι το 1977. Εργάστηκε στη Γαλλική Εταιρεία το χρονικό διάστημα 1937 � 1955, ως μηχανικός και ως αρχιμηχανικός παραγωγής. Επινόησε μέθοδο και κάμινο παραγωγής μίνιου και μέθοδο καθαρισμού του αργύρου με οξυγόνο. Στα Περιβολάκια, στο άλσος του Κυπριανού, υπάρχει η προτομή του.
Κορδέλλας Ανδρέας (1836-1909) Ορυκτολόγος από τη Σμύρνη. Είναι ο εμπνευστής της ίδρυσης του νεότερου μεταλλευτικού Λαυρίου. Το 1860 επισκέπτεται, για πρώτη φορά, το Λαύριο και διαπιστώνει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των αρχαίων σκωριών και εκβολάδων. Τις απόψεις του διατυπώνει με εκθέσεις του προς το υπουργείο Οικονομικών, χωρίς να βρει άμεση ανταπόκριση. Μελέτησε τα μεταλλεία και τα μεταλλεύματα κι άλλων περιοχών της χώρας μας και με τους Ι. Σούτσο και Π. Βουγιούκα συνέταξαν το νόμο για τη λειτουργία των μεταλλείων. Από το 1864 μέχρι το 1873 ήταν διευθυντής παραγωγής της πρώτης μεταλλευτικής εταιρείας του Σερπιέρι. Ανάμεσα στα 1877 και 1879 ασχολήθηκε με το υδραυλικό δίκτυο του Δήμου της Αθήνας και το 1882 ανέλαβε την έδρα της ορυκτολογίας και γεωλογίας στη σχολή Ευελπίδων. Παράλληλα στο διάστημα 1887- 1891 έγινε διευθυντής της Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων Λαυρίου. Τα επιστημονικά του έργα είναι πολλά. Τα κυριότερα είναι: «Ονομαστικόν επιστημονικών όρων», «Ορυκτολογία», «Το Λαύριο» (στα γαλλικά) κ.λ.π. Η προτομή του υπάρχει έξω από το Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου (βλ. λ), έργο και δωρεάν προσφορά της γλύπτριας κ. Χαριάτη. Το όνομά του, τέλος, έχει ένας μικρός δρόμος στη συνοικία της Νεάπολης.
Κούκος [ο] ύψωμα στο νότιο άκρο της πόλης στο οποίο υπάρχει παλιά δεξαμενή ύδρευσης της πόλης
Κουμιώτικα [τα] συνοικία της Καμάριζας που δημιούργησαν μεταλλουργοί της Ελληνικής εταιρείας, οι οποίοι είχαν τόπο καταγωγής την Κύμη της Ευβοίας
κουταλιανάκι [το] τρένο μεταφοράς μεταλλευμάτων
Κύκλος [ο] χώρος στο Σούνιο όπου, την αρχαία εποχή, πουλούσαν δούλους
κυπέλλωση [η] μεταλλευτική τεχνική με την οποία, χρησιμοποιώντας ειδικά πυρίμαχα κύπελλα, γινόταν ο διαχωρισμός του αργυρούχου μόλυβδου σε άργυρο και λιθάργυρο. Στη συνέχεια, με το λιώσιμο του λιθάργυρου έμενε ο καθαρός μόλυβδος.
Κυπριανός [ο] συνοικία της πόλης μας που ιδρύθηκε από τη γαλλική εταιρεία για να στεγάσει τους εργαζομένους της. Το όνομά του ή έχει κάποια σχέση με την Κύπρο ή με τον Άγιο Κυπριανό. Τα σπίτια του διατηρούνται μέχρι σήμερα. Ο οικισμός έχει κηρυχθεί διατηρητέος και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των βιομηχανικών οικισμών του 19ου αιώνα.
Λ Λάμπρου [του] βλ. ΑΛΑΚΟ λαύρα [η] στενωπός, στενό πέρασμα, σήραγγα. Από τη λέξη αυτή μάλλον προέρχεται το όνομα της πόλης μας, αφού η περιοχή μας είναι γεμάτη από αρχαίες και νεότερες μεταλλευτικές στοές // μοναστήρι στα βυζαντινά χρόνια όπου κάθε καλόγερος ζούσε χωριστά σε δικό του κελί, απομονωμένος από τους υπόλοιπους
Λαυρεωτικά [τα] βλ. ζήτημα λαυρεωτικό
Λαυρεωτική [η] σύμφωνα με τα μνημεία που έχουν βρεθεί, ο όρος αναφέρεται στην περιοχή που βρίσκεται νότια της νοητής γραμμής που ενώνει το Βρωμοπούσι με την Ανάβυσσο και περιλαμβάνει τα κοντινά νησιά Μακρόνησο και Γαϊδουρονήσι
Λαυρεωτικής Δήμος [ο] Υπάρχει σαν Δήμος Λαυρίου από το 1835 με πρωτεύουσα την Κερατέα. Το 1890 ιδρύεται ο Δήμος Σουνιέων που ένα χρόνο αργότερα ονομάζεται Δήμος Λαυρεωτικής,. Στο Δήμο μας ανήκει η πόλη μας , η περιοχή του Πασά ,από το 1916 το Θορικό και το Καβοδόκανο , από το 1952 το κάτω Σούνιο και τα Λεγρενά. Η Καμάριζα ανήκε στο Δήμο μέχρι το1948, οπότε έγινε κοινότητα.
Λαυρεωτικής Διάπλους [ο] το στενό θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στο Λαύριο και τη Μακρόνησο, που έχει μήκος 8 μίλια και πλάτος 3 μίλια
λαυρεωτικός �ή �ό εκείνος που αναφέρεται στο Λαύριο, αλλιώς λαυριακός- στην αρχαιότητα ήταν εκείνος που προερχόταν από το όρος Λαύριο
Λαύριο [το] η πόλη μας // μεταλλευτική πόλη στη πολιτεία Μίτσιγκαν στις ΗΠΑ που άλλοτε ονομαζόταν Κάλωμετ. Έχει περίπου 4.000 κατοίκους και πήρε το όνομά της από την πόλη μας επειδή κι εκεί υπάρχουν μεταλλεία χαλκού // στην Πελοπόννησο χρησιμοποιούν τη λέξη όταν θέλουν να πουν για κάτι πως είναι άφθονο // παλιά τοπική εφημερίδα // ζαχαροπλαστείο στην Αθήνα, στην αφετηρία του αττικού σιδηρόδρομου
Λαυριώτης [ο] ο κάτοικος του Λαυρίου // καλόγερος που ζούσε σε λαύρα (βλ. λ.)
Μ
Μακρόνησος [η] ή Μακρονήσι [το] μακρόστενο άνυδρο ακατοίκητο νησί, μήκους 9,5 χμ. και έκτασης 18 περίπου τ.χμ. Βρίσκεται απέναντι από το Λαύριο σε απόσταση 2,5 μιλίων. Ανήκει στο νομό Κυκλάδων. Όμως γεωλογικά και ιστορικά συνδέεται με το Λαύριο και στα νεότερα χρόνια με ολόκληρη την Ελλάδα. Κατά την αρχαιότητα είχε δυο ονομασίες: Ελένη [αφού ο Στράβων έχει υποστηρίξει ότι το νησί ήταν προσωρινός σταθμός του Πάρη και της ωραίας Ελένης κατά τη διάρκεια της φυγής τους προς την Τροία] και Κρανάη. Την άνοιξη του 1947 ιδρύθηκε στο νησί στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατούμενων στο οποίο εξορίστηκαν παρά πολλά άτομα, που έζησαν εκεί σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Από το 1950 σταδιακά, το στρατόπεδο καταργήθηκε.
Μανιάτικα [τα] παλαιότερη ονομασία της συνοικίας της Νεάπολης. [βλ. λ.] Έτσι, μάλλον, την αποκαλούσαν οι κάτοικοι των άλλων περιοχών του Λαυρίου. Σήμερα την ονομασία αυτή την χρησιμοποιούν οι πιο ηλικιωμένοι όταν μιλούν για το νοτιότερο τμήμα της Νεάπολης.
Μαρώνεια [η] το αρχαίο- κατά τον Αριστοτέλη- όνομα της Καμάριζας. Την περιοχή ονόμασαν έτσι μεταλλωρύχοι που είχε φέρει ο Πεισίστρατος από τη Μαρώνεια της Θράκης.
μέταλλα ευγενή [τα] τα μέταλλα που δεν οξειδώνονται [άργυρος , χρυσός , λευκόχρυσος]
μέταλλα πολύτιμα [τα] τα μέταλλα που έχουν μεγάλη αξία [χρυσός , άργυρος]
μεταλλεία [η] αναζήτηση μετάλλων μέσα στο έδαφος
μεταλλεία εργάσιμα [τα] έτσι ονόμαζαν οι αρχαίοι τα μεταλλεία που θα λειτουργούσαν για πρώτη φορά
μεταλλεία συγκεχωρημένα [τα] όνομα, στην αρχαιότητα, των εν ενεργεία μεταλλείων
μεταλλείο [το] το έδαφος μαζί με τις εγκαταστάσεις που κατασκευάζονται για την εξόρυξη μεταλλευμάτων -πολλές φορές σημαίνει γενικά ορυχείο
μεταλλειολόγος [ο] επιστήμονας που ασχολείται με τη μελέτη των μετάλλων
μετάλλευμα [το] κάθε ορυκτή ύλη που περιέχει μέταλλο. Το μ. που εξορυσσόταν στο Λαύριο ήταν ορυκτά ψευδαργύρου και μολύβδου, όπως αργυρούχος γαληνίτης και κερουσίτης και μεικτά θειούχα, όπως γαληνίτης, σφαλερίτης και σιδηροπυρίτης.
μεταλλουργία [η] η τέχνη της εξαγωγής και επεξεργασίας μετάλλων
μεταλλουργός [ο] ο εργαζόμενος στα μεταλλεία - επιστήμονας ειδικός στη μεταλλουργία
μεταλλωρύχος [ο] εργάτης στα μεταλλεία
Μηχανουργείο [το] κτίριο κοντά στο λιμάνι που ήταν το μηχανουργείο της Ελληνικής Εταιρείας. Μετά την ανακαίνισή του από το Δήμο Λαυρεωτικής χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών και εικαστικών εκδηλώσεων. Υπήρχαν σύγχρονα, για εκείνη την εποχή, μηχανήματα (τόρνοι, πλάνες κ.λ.π.) και κατασκευάζονταν εξαρτήματα για τις μεταλλευτικές και μεταλλουργικές ανάγκες της εταιρείας. Επίσης γίνονταν και επισκευές σε καράβια που έφταναν στο λιμάνι. Σε επιστολή του προς το διευθυντή της εταιρείας με ημερομηνία 12 Φεβρουαρίου 1912 ο αρχιμηχανικός ναυτιλιακής εταιρείας Ε. Παπαδάκης εκφράζει ευχαριστίες και δίνει συγχαρητήρια για την πολύ γρήγορη επιδιόρθωση των βλαβών του ατμόπλοιου «Μενέλαος». Εκεί δούλευαν περίπου 100 ειδικευμένοι τεχνίτες. Το κτίριο χαρακτηρίζουν οι υπερυψωμένες στέγες με το στρογγυλό αέτωμα στο φεγγίτη και τις μεγάλες ξύλινες οροφές που στηρίζονται σε τεράστιους δοκούς.
μιναδόρος [ο] εργάτης ειδικευμένος στο να σκάβει και να ανοίγει μεταλλευτικές στοές με τη χρήση εκρηκτικών υλικών (Ορύκτης)
μολυβδίαση [η] δηλητηρίαση του οργανισμού από το μόλυβδο. Πολλοί μεταλλωρύχοι έχασαν τη ζωή τους ή αρρώστησαν από αυτή.
μόλυβδος [ο] μέταλλο πάρα πολύ βαρύ, το μολύβι, τελικό προϊόν της επεξεργασίας των μεταλλευμάτων της πόλης μας. Στα αρχαία χρόνια, από χίλια κιλά αργυρομολυβδούχου μεταλλεύματος έπαιρναν διακόσια κιλά μόλυβδου. Τον χρησιμοποιούσαν σαν υλικό στήριξης στις οικοδομικές κατασκευές, στις βάσεις των αγαλμάτων για να είναι σταθερά, για αγγεία, λάμπες, σωλήνες, σφραγίδες κ.λ.π.
μπαζαδόρος [ο] εργάτης που αφαιρεί τα μπάζα. (εκχωματιστής).
Μπαούλο [το] βρετανικό, φορτηγό πλοίο που για πολλά χρόνια μετέφερε στο λιμάνι του Λαυρίου κάρβουνο από το Λίβερπουλ ή το Κάρντιφ και έπαιρνε από την πόλη μας μεταλλευτικά προϊόντα. Οι Λαυριώτες το ονόμαζαν έτσι λόγω του περίεργου σχήματός του. Το όνομά του ήταν Royal Sceptre, δηλαδή Βασιλικό Σκήπτρο. Στο πλήρωμά του συμμετείχαν πολλοί Λαυριώτες ναυτικοί.
μπήγες [οι] σκάλες που είχαν στο λιμάνι της πόλης μας η Γαλλική και η Ελληνική εταιρεία για να φορτώνουν το μετάλλευμα στα καράβια
μποσκαδόρος [ο] μεταλλωρύχος ειδικευμένος στην τοποθέτηση υποστυλωμάτων στις μεταλλευτικές στοές (Ξυλοδέτης)
μπούκα [η] είσοδος μεταλλευτικής στοάς
Μύλος [ο] κινητές κυκλικά ράγες στο μηχανοστάσιο του σιδηροδρομικού σταθμού που έμπαινε η ατμομηχανή για να γυρίσει στην κατεύθυνση προς την Αθήνα
Μώλος [ο] η πέτρινη μικρή σκάλα που υπήρχε στο λιμάνι ακριβώς απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο όπου τα καΐκια πουλούσαν ψάρια. Εκεί την άνοιξη λειτουργούσε και λαϊκή αγορά.
Ν Νεάπολη [η] συνοικία της πόλης που χτίστηκε, αρχικά, πρόχειρα και χωρίς σχεδιασμό στη βόρεια μεριά του λόφου Κούκος. Σιγά-σιγά επεκτάθηκε και κατέλαβε την περιοχή ανάμεσα στον Κούκο και το λόφο του Αγίου Ανδρέα .Το όνομά της το πήρε σε ανάμνηση της ομώνυμης κωμόπολης της επαρχίας Επιδαύρου του νομού Λακωνίας, από την οποία κατάγονταν οι πρώτοι κάτοικοί της που ήρθαν να δουλέψουν, κυρίως, στην Ελληνική Εταιρεία. Πήρε επίσημα το όνομά της το 1890 [ΦΕΚ 162/5-7-1890] και εντάχθηκε στο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης το 1896. Λεγόταν παλαιότερα, και Μανιάτικα ή Βατικιώτικα. Νέο Καφενείο [το] καφενείο που χτίστηκε τα χρόνια 1925-1926 και το κτίριό του βρίσκεται στην αφετηρία των λεωφορείων. Ήταν το κοσμικό κέντρο του παλιού Λαυρίου και ο μεγάλος κήπος του λειτουργούσε στη διάρκεια του καλοκαιριού ως κινηματοθέατρο.
Νέγρης Φωκίωνας [ο] (1846-1928) μεταλλειολόγος, πολιτικός και πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Εργάστηκε στην Ελληνική Εταιρεία, εκλέχτηκε πολλές φορές Δήμαρχος Λαυρίου και βουλευτής Αττικής. Έγινε υπουργός Εσωτερικών, Οικονομικών και Συγκοινωνιών. Φρόντισε για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιάς - Σύνορα και ήταν ο πρώτος που πρότεινε στη Βουλή μέτρα για την ασφάλιση των εργαζομένων και την έκδοση εκλογικών βιβλιαρίων. Με δικές του ενέργειες έφτασε στο Λαύριο το τηλέφωνο (1880) και το ηλεκτρικό ρεύμα (1882).
νεοκλασικά κτίρια [τα] πολλά κτίρια του νεότερου Λαυρίου έχουν οικοδομηθεί με την αρχιτεκτονική τεχνοτροπία του νεοκλασικισμού. Πρόκειται για αρχιτεκτονική που μιμείται το ύφος των κλασικών δημιουργημάτων της αρχαίας εποχής.
Νεράκι [το] περιοχή στο δυτικό άκρο της πόλης, όπου βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις του αντλιοστασίου της Ελληνικής Εταιρείας και αργότερα το αντλιοστάσιο του Δήμου μας
Νικολή [του] ονομασία του λόφου της Αγίας Παρασκευής (βλ. λ)
νόμισμα τοπικό [το] νόμισμα που έκοβε, από το 1890 μέχρι το 1912, η Ελληνική εταιρεία και είχε αξία μόνο μέσα στην πόλη του Λαυρίου. Στη μια όψη του είχε δυο μεταλλευτικά σφυριά και στην άλλη όψη δυο κλαδιά δάφνης και την επιγραφή «Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου» Ήταν αξίας 5, 10, 20, 50 λεπτών και μιας δραχμής. Οι μεταλλωρύχοι πληρώνονταν με αυτό το νόμισμα, όταν για διάφορους λόγους οι τράπεζες δε διέθεταν χρήματα
νόμοι μεταλλικοί [οι] το σύνολο των νόμων της αρχαίας Αθήνας που συστηματοποιήθηκαν τον 40 αιώνα π.Χ. και αφορούσαν στη δραστηριότητα των μεταλλείων. Σύμφωνα μ� αυτούς τιμωρούνταν με βαριές ποινές εκείνοι που εκμεταλλεύονταν αδήλωτες εκτάσεις, που έμπαιναν με όπλα ή κρυφά στα μεταλλεία άλλων, που προκαλούσαν εκρήξεις ή δημιουργούσαν καπνό στις στοές των άλλων, που ξεπερνούσαν τα σύνορα της έκτασης που είχαν νοικιάσει, που με τις εργασίες τους εμπόδιζαν τους γείτονές τους. Το δικαστήριο που εκδίκαζε τις υποθέσεις αυτές λεγόταν μεταλλικό.
Ντάου [η] (DOW) εταιρεία παραγωγής χημικών προϊόντων στην περιοχή του Θορικού
Νυχτοχώρι [το] συνοικία της πόλης, επέκταση της συνοικίας της Αγίας Παρασκευής προς τα βόρεια. Χτίστηκε όπως δηλώνει το όνομά της, από τους μεταλλωρύχους τη νύχτα επειδή όλη την ημέρα δούλευαν. Λένε ότι τα θεμέλια των σπιτιών έγιναν πάνω στα ερείπια ενός βυζαντινού οικισμού που υπήρχε στην περιοχή.
Ξ Ο ΟΛΥΜΠΙΑ [τα] παλιός κινηματογράφος της πόλης μας, που βρισκόταν πίσω από το παλιό Πρώτο Δημοτικό Σχολείο ΟΛΥΜΠΙΚ [η] εταιρεία κατασκευής και συντήρησης πλαστικών θαλάσσιων σκαφών στην περιοχή της Γαιδουρόμαντρας
Οξυγόνο [το] παραλία στην οποία πηγαίνουν κυρίως οι κάτοικοι της συνοικίας του Νυχτοχωρίου. Το αρχικό της όνομα ήταν Άμμος και άλλαξε όταν εκεί χτίστηκε εργοστάσιο παραγωγής οξυγόνου, το κτίριο του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα.
όρος μεταλλικός [ο] πλάκα, που έστηνε ο επιχειρηματίας που νοίκιαζε κάποιο μεταλλείο την εποχή της αρχαίας Αθήνας στο χώρο της γης που έπαιρνε, στην οποία έγραφε το όνομά του και το όνομα του μεταλλείου που του διέθετε το κράτος. Έτσι μπορούσε το κράτος αλλά και κάθε πολίτης να ελέγξει τη νομιμότητα των εργασιών.
Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου [το] στεγάζεται στο θυρωρείο των εγκαταστάσεων του μεγάλου μεταλλοπλυσίου της Ελληνικής Εταιρείας, στο χώρο που σήμερα λέμε Α.Κ.Ε.Λ. Στην έκθεσή του περιλαμβάνονται 500 περίπου κομμάτια ορυκτών και πετρωμάτων της Λαυρεωτικής γης. Ανάμεσά τους, εκτός των βασικών ορυκτών της μεταλλουργίας που έχουν ιστορική αξία [γαληνίτης, κερουσίτης, αιματίτης σφαλερίτης κ.λ.π.] υπάρχουν τα περίφημα ορυκτά της σκουριάς [Slag Mineral] που σχηματίστηκαν από την επίδραση της θάλασσας στις σκουριές που είχαν ρίξει οι αρχαίοι, θεωρώντας τις άχρηστο υλικό. Επίσης, εκτίθενται ορυκτά που βρέθηκαν για πρώτη φορά στο λαυρεωτικό υπέδαφος [λαυρωνίτης, σερπιερίτης, κτεναρίτης, μαμμοθίτης, παραλαυριονίτης κ.λ.π.]. Τέλος, υπάρχουν μέταλλα μεγάλης ομορφιάς, αλλά και μεγάλης επιστημονικής αξίας.
Ορφέας [ο] ονομασία της φιλαρμονικής της Ελληνικής Εταιρείας
Π 
Παρασκευή Αγία [η] ιερός ναός της πόλης μας. Είναι η Μητρόπολη του Λαυρίου. Έχει χτιστεί σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με ενσωματωμένα καμπαναριά. Έχει χτιστεί ανάμεσα στα 1876 και 1880 στο χώρο που παλιότερα υπήρχε μικρός ναός που ήταν �το παρεκκλήσιο του Επαμεινώνδα� και σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 1968 βρέθηκε χριστιανικό νεκροταφείο της ρωμαϊκής εποχής. Έγινε Μητροπολιτικός ναός του Λαυρίου με τη με αριθμό 139 πράξη της 23ης Δεκεμβρίου 1918 του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαυρεωτικής επί δημαρχίας Σωτήριου Κροντηρά - συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ιερό ναό Πατρόκλου νήσος [η] ή Πατρόκλου Χάραξ έρημο, άγονο νησί που βρίσκεται νότια του ακρωτηρίου του Σουνίου. Πήρε το όνομά της από τον Πάτροκλο που ήταν ναύαρχος του αλεξανδρινού στόλου. Αργότερα ονομάστηκε Γαϊδουρονήσι.
Πεισίσαστρος [ο] τύραννος της αρχαίας Αθήνας από τη Βραυρώνα της Αττικής. Ήταν δραστήριος, έξυπνος, φιλόδοξος και διακρίθηκε στον πόλεμο με τους Μεγαρείς [565 π.Χ.]. Το 561 π.Χ. κατέλαβε με τη βία την εξουσία και με μικρές διακοπές τη διατήρησε μέχρι το θάνατό του. [528 π.Χ.]. Ήταν μετριοπαθής στη διακυβέρνησή του, ακολουθώντας τους νόμους του Σόλωνα. Περιόρισε τη δύναμη των γαιοκτημόνων, αλλά και την εξουσία των δήμων. Αγαπούσε την Αθήνα και τη στόλισε με διάφορα δημόσια έργα. Για την κατασκευή τους διέθεσε έσοδα από τα λαυρεωτικά μεταλλεία. Το ίδιο έκαναν και οι διάδοχοί του. Ο Π. εργάστηκε, ίσως προσωπικά ως επιχειρηματίας στα μεταλλεία της πόλης μας. Στα χρόνια της εξουσίας του, χρησιμοποιώντας λαυρεωτικό άργυρο, έκοψε ένα νέο νόμισμα, τα αττικά τετράδραχμα που ονομάστηκαν «ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΕΣ ΓΛΑΥΚΕΣ». [βλ. λ.]Τα νομίσματα αυτά ήταν περιζήτητα στις διεθνείς αγορές για 5 περίπου αιώνες.
Περιβολάκια [τα] χώρος αναψυχής των υπαλλήλων της Γαλλικής Εταιρείας και των οικογενειών τους στη συνοικία του Κυπριανού, με κύριο χαρακτηριστικό τους πολλούς και μεγάλους φοίνικες. Ο χώρος τα τελευταία χρόνια ονομάζεται και Φοινικόδασος.
Πλάκα [η] βιομηχανικός οικισμός που μαζί με την Καμάριζα αποτελεί προέκταση της πόλης μας. Αποτελείται από σπίτια σαν της συνοικίας του Κυπριανού που έχτισε η Γαλλική εταιρεία για τους μεταλλωρύχους και τα οποία κατοικούνται μέχρι σήμερα. Στον οικισμό σώζονται πολλές μεταλλευτικές στοές και εγκαταστάσεις του μεταλλευτικού φρέατος Λουίζα, βάθους 100 μ. Υπάρχει ο ορθόδοξος ναός των Αγίων Αναργύρων, που χτίστηκε με έξοδα των μεταλλωρύχων του οικισμού το 1892, και καθολικός ναός αφιερωμένος στην Παναγία.
πλυνίτες [οι] φτωχά απορρίμματα των μετάλλων από τα αρχαία πλυντήρια
πλυντήρια [τα] ειδικές κατασκευές των αρχαίων μεταλλευτών, στις οποίες μεταφέρονταν τα μεταλλεύματα μετά την εξόρυξη, το θρυμματισμό και το κοσκίνισμά τους, για τον εμπλουτισμό τους, δηλαδή για να καθαριστούν ακόμη καλύτερα. Πρόκειται για επίπεδες και ελικοειδείς εγκαταστάσεις τις οποίες γέμιζαν με νερό, που συγκέντρωναν σε μεγάλες δεξαμενές που έχτιζαν ή έφτιαχναν στα βράχια. Όταν το μετάλλευμα έμπαινε στο πλυντήριο, κατακάθιζε πρώτος ο αργυρούχος μόλυβδος επειδή είναι πιο βαρύς, που στη συνέχεια απλωνόταν στο στεγνωτήριο του πλυντηρίου και μεταφερόταν στο εργαστήριο για τον παραπέρα καθαρισμό του.
Πολιτιστικό Κέντρο [το] κτίριο που βρίσκεται στο νότιο άκρο της κεντρικής πλατείας του Λαυρίου. Χτίστηκε από την Ελληνική Εταιρεία το 1885 - 86 για το σύλλογο των Φιλόμουσων και στέγασε εκεί τη φιλαρμονική της. Για πολλά χρόνια στεγάστηκαν στο κτίριο το 20 και 40 Δημοτικά Σχολεία της πόλης. Σήμερα, μετά την ανακαίνισή του, λειτουργεί ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Ποσειδώνος ναός [ο] αρχαίος ναός, που άρχισαν να χτίζουν οι Αθηναίοι στο ψηλότερο σημείο του ακρωτηρίου του Σουνίου στη θέση του ιερού του Ποσειδώνα (στο οποίο υπήρχαν 17 Κούροι σε υπερφυσικό μέγεθος) στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. από πωρόλιθους. Ο ναός, πριν ολοκληρωθεί, καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Τα ερείπια μάλιστα έμειναν εκεί για αρκετά χρόνια, για να θυμίζουν την περσική πρόκληση. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι εκεί οι Αθηναίοι είχαν στήσει μια περσική τριήρη, λάφυρο της νίκης κατά των Περσών στη Σαλαμίνα, τιμώντας με τον τρόπο αυτό το θεό Ποσειδώνα. Εκείνη την εποχή το χώρο κατοίκησαν πρόσφυγες από την Αίγινα και τη Σαλαμίνα. Στα ερείπια του ναού στα χρόνια του Περικλή από το 444 μέχρι το 440 π.Χ. χτίστηκε από τον άγνωστο αρχιτέκτονα που κατασκεύασε και το ναό του Ηφαίστου στο λεγόμενο Θησείο, αττικός δωρικός περίπτερος- δηλ. με κίονες που τον περιβάλλουν στις τέσσερις πλευρές- ναός με μάρμαρα από την περιοχή της Αγριλέζας, με έξι κίονες στις στενές και δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές. Το 412 π.Χ. κατασκευάστηκαν οχυρωματικά έργα για να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός της Αθήνας. Οι κίονες του ναού που σήμερα σώζονται είναι, μαζί με το επιστύλιο, εννέα στη βόρεια και έξι στη νότια, από τους οποίους οι τέσσερις είναι αναστηλωμένοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κίονες για να αντέχουν στην αλμύρα της θάλασσας έχουν 16 ραβδώσεις αντί των 20 που είχαν οι κίονες άλλων ναών. Στην εσωτερική ζωοφόρο του ναού υπήρχαν σκηνές από τους άθλους του Θησέα, από Κενταυρομαχίες και Γιγαντομαχίες.
Πρώτο δημοτικό σχολείο [το] νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται στο βορινό άκρό της κεντρικής πλατείας της πόλης. Στέγασε τους μαθητές του σχολείου μας μέχρι το 1998. Χτίστηκε το 1901- 1902 με έξοδα του Δήμου όταν Δήμαρχος ήταν ο Ιωάννης Ρέλιος, το όνομα του οποίου έχει η οδός όπου βρίσκεται το νέο κτίριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου. Το συγκρότημα αποτελείται από δύο όμοια μέρη γιατί στέγαζε σχολείο αρρένων και θηλέων. Είναι υπερυψωμένο και τα νεοκλασικά του μέρη στις εισόδους έχουν κορινθιακά κιονόκρανα. Αξιοθαύμαστες είναι οι τοιχογραφίες των οροφών του ανατολικού και δυτικού προθάλαμου του κτιρίου. Επίσης στις κεντρικές εισόδους υπάρχουν δράκοντες και κουκουβάγιες, σύμβολα της γνώσης. Αρχιτέκτονας ήταν ο Δ. Καλλίας.
ΠΥΡ.ΚΑΛ. [το] Πυριτιδοποιείο - Καλυκοποιείο, εργοστάσιο παραγωγής εκρηκτικών υλών στη κοιλάδα Μπότσαρη
Πωλητές [οι] άρχοντες, στα χρόνια της αρχαίας Αθήνας κάτι σαν σημερινοί Υπουργοί Οικονομικών, που συγκροτούσαν επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για την ενοικίαση των μεταλλείων της Λαυρεωτικής. Ανακοίνωναν, κάθε χρόνο, τα διαθέσιμα μεταλλεία και έφτιαχναν τα σχετικά συμβόλαια με τους ενοικιαστές. Σ� αυτά γραφόταν το όνομα του ενοικιαστή, η τοποθεσία, το όνομα και η τιμή του μεταλλείου.
Ρ
Ρεμίζα [η] ένα από τα πέντε κτίρια που συγκροτούσαν τις εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης. Το αμαξοστάσιο του σταθμού. Το κτίριο κατεδαφίστηκε το 1974 και στο χώρο του υπάρχει σήμερα πάρκο και λειτουργεί η Λαϊκή Αγορά. Αποθηκευτικός χώρος του κάρβουνου και μηχανοστάσιο συντήρησης. Η καρβουναποθήκη ήταν ανοιχτός χώρος, όπου εκτός από το κάρβουνο βάζανε σε ντάνες τις τραβέρσες, τα ξύλινα υποστηρίγματα που κρατούσαν τις ράγες της σιδηροτροχιάς. Το μηχανοστάσιο ήταν στεγασμένος χώρος όπου γινόταν η συντήρηση και το γύρισμα της ατμομηχανής (στο λεγόμενο Μύλο) με κατεύθυνση την Αθήνα.
ΡΕΞ [το] παλιός κινηματογράφος στην κεντρική πλατεία της πόλης μας
ΡΙΟ [το] παλιός κινηματογράφος που ήταν στο χώρο που σήμερα βρίσκονται οι πολυκατοικίες του Καρέλλα
ΡΟΔΟΝ [το] παλιός κινηματογράφος στην πόλη μας, πίσω από το Νέο Καφενείο
Ρολόι [το] ένα από τα ελάχιστα κτίρια της Ελληνικής Εταιρείας που σώζονται μέχρι σήμερα, στο λιμάνι κοντά στο Δημαρχείο. Αποκαλείται έτσι από το ρολόι που υπάρχει στο πάνω μέρος του. Ήταν τα γραφεία επιστασίας της εταιρείας των έργων του λιμανιού. Σήμερα στο κτίριο στεγάζει τις υπηρεσίες του το Λιμενικό Ταμείο Λαυρίου.
Ρουμάνικα [τα] συνοικία της πόλης που χτίστηκε από το κράτος (Οργανισμός Λαϊκής Κατοικίας) το 1953 και κατοικήθηκε από Έλληνες που ήρθαν πρόσφυγες από τη Ρουμανία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης
Roux-Serpieri-Fressynet C.E. η πρώτη μεταλλουργική βιομηχανική μονάδα στην Ελλάδα. Ήταν ιταλο-γαλλική εταιρεία που ίδρυσε στην πόλη μας ο Ι.Β. Σερπιέρι το 1864 και η οποία εκμεταλλευόταν τις σκωρίες. Άρχισε από το 1865 να παράγει αργυρούχο μόλυβδο. Το 1873 παραχώρησε τα δικαιώματά της, αντί του ποσού των 11.500.000 γαλλικών φράγκων στην τράπεζα της Κωνσταντινούπολης και μετονομάστηκε σε Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου, πιο γνωστή ως Ελληνική Εταιρεία.
Σ Σαντορινέικα [τα] συνοικία της πόλης, χτισμένη σε λόφο νότια του Κυπριανού. Έτσι την ονόμασαν οι πρώτοι κάτοικοι που κατάγονταν από τη Σαντορίνη. Κατοικήθηκε κι από εργατικές οικογένειες από άλλα νησιά των Κυκλάδων. Πολύ παλιά λεγόταν Καλύβες. Η ονομασία Θηραϊκά, που χρησιμοποιήθηκε για ένα διάστημα, δεν επικράτησε. Σερπιέρι Ιωάννης - Βαπτιστής (1815-1887) Ιταλός επιχειρηματίας που είχε μεταλλευτικές εργασίες στο Κάλιαρι της Σαρδηνίας. Όταν διάβασε τις μελέτες του μεταλλειολόγου Ανδρέα Κορδέλλα προς το ελληνικό υπουργείο οικονομικών, με τις οποίες υποστήριζε επίμονα τη σκοπιμότητα επαναλειτουργίας των μεταλλείων του Λαυρίου, ήρθε το 1863 στην Ελλάδα σαν εκπρόσωπος ευρωπαϊκής εταιρείας. Αγόρασε από τη μονή Πεντέλης και την κοινότητα Κερατέας κτήματα συνολικής έκτασης 10.791 στρεμμάτων, στα οποία υπήρχαν σωροί σκωρίας από τα αρχαία μεταλλεία και προχώρησε τον Απρίλιο του 1864 στην ίδρυση της ιταλογαλλικής εταιρείας Roux- Serpieri- Fressynet C.E. στο Λαύριο. Η εταιρεία αποτελεί την πρώτη μεταλλουργική βιομηχανική μονάδα στην Ελλάδα. Το 1873 τα δικαιώματά της παραχωρούνται στην τράπεζα της Κωνσταντινούπολης, δίνοντας έτσι διέξοδο στο λαυρεωτικό ζήτημα που ταλαιπώρησε για πολλά χρόνια τη χώρα μας. Ο Σερπιέρι το 1876 ιδρύει τη Compagnie Francaise des Mines du Laurium πιο γνωστή σε όλους ως Γαλλική εταιρεία και κατόρθωσε να της παραχωρηθεί για εκμετάλλευση όλο το υπέδαφος της Λαυρεωτικής. Η εταιρεία λειτούργησε με μεταλλεύματα του Λαυρίου αλλά και άλλων περιοχών της χώρας μας μέχρι το 1982. Η οικογένεια Σερπιέρι εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και εξελληνίστηκε.
σκωρία [η] ή σκουριά υπόλοιπο από τα καμίνια των αρχαίων μεταλλείων όταν η επεξεργασία του μεταλλεύματος είχε πλέον αρχίσει
Σούνιο [το] ή Σουνιάς ακρωτήριο που βρίσκεται στο νότιο ανατολικό άκρο της Αττικής, 15 χμ. μακριά από το Λαύριο. Ήταν από τους μεγαλύτερους μεταλλευτικούς δήμους της αρχαίας Λαυρεωτικής. Η ονομασία του έχει τις ρίζες του στη λέξη σόφενος [ασήμι] που εξελίχθηκε σε Σοένιον -Σούνιον και σημαίνει τον τόπο που έχει ασήμι. Οι Αθηναίοι είχαν χτίσει γύρω από το βράχο της άκρης ισχυρό τείχος, επειδή το θεωρούσαν, λόγω των μεταλλείων και της θέσης του, τόπο στρατηγικής σημασίας. Στη διάρκεια της μεγάλης ακμής της Αθήνας τον 50 π.Χ. αιώνα χτίστηκε στην άκρη του βράχου ο ναός του Ποσειδώνα [βλέπε λέξη], από τον οποίο σήμερα σώζονται έντεκα κολόνες. Βορειότερα και χαμηλότερα έχουν βρεθεί τα ερείπια του ναού της Σουνιάδος Αθηνάς. Οι ναυτικοί γνωρίζουν το ακρωτήριο, που παλιότερα λεγόταν και Άκρα, με το όνομα Κάβο-Κολόνες. Σήμερα το Σούνιο είναι ένας από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς τόπους της Ελλάδας.
Σοφία Αγία [η] ο γνωστός ναός που χτίστηκε από τον Ιουστινιανό στην Κωνσταντινούπολη. Αρχαίες μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο άργυρος του Λαυρίου χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμησή του.
Σπανιόλικα [τα] η παλαιότερη συνοικία του Λαυρίου και ταυτόχρονα ο πρώτος εργατικός οικισμός της Ελλάδας. Δημιουργήθηκε από Ισπανούς καμινευτές που ήξεραν από μεταλλεία και ήρθαν στην πόλη μας να δουλέψουν για την πρώτη εταιρεία του Σερπιέρι, από την Καρθαγένη της Ισπανίας. Οι πρώτοι από αυτούς έφτασαν στο Λαύριο τον Απρίλιο του 1865.
Σπιρτάδικο [το] βλ ΒΕΛΠΕΞ
Στάβλοι [οι] το κτίριο που στεγάζει, σήμερα, την Πυροσβεστική υπηρεσία ήταν οι στάβλοι της Ελληνικής Εταιρείας
Σταθμός [ο] έτσι λέγεται σήμερα η ανατολική πλευρά της πλατείας του Ηρώου, γιατί εκεί βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις του αττικού σιδηρόδρομου, που τις αποτελούσαν πέντε αυτοτελή κτίρια Το «Υπνωτήριο Έλξεως» που σώζεται και λειτουργεί ως ουζερί κοντά στο λιμάνι και στο οποίο διανυκτέρευαν οι εργαζόμενοι στα τρένα, το «Καφενείον του Σταθμού» που σήμερα είναι καφέ- μπαρ, το εκδοτήριο των εισιτηρίων που αργότερα ήταν εκτελωνιστικό γραφείο, το διώροφο «Υπνωτήριον Εργατών» για τους συντηρητές του Σταθμού που τώρα είναι Δικηγορικό γραφείο και οι Ρεμίζες [βλ. λ.] που έχουν κατεδαφιστεί από χρόνια.
Συγγρός Ανδρέας (1828-1899) τραπεζίτης από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα ήρθε στη χώρα μας, ίδρυσε την Ηπειροθεσσαλική τράπεζα και αναμείχτηκε σε σπουδαία έργα, όπως η αποπεράτωση της Διώρυγας της Κορίνθου. Έκανε πολλές δωρεές και ευεργεσίες. Διέθεσε τα απαιτούμενα χρήματα για την κατασκευή της μεγάλης λεωφόρου που φέρνει το όνομά του και συνδέει την Αθήνα με το Φάληρο. Έχτισε τα μουσεία των Δελφών και της Ολυμπίας, το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας, φυλακές στην Αθήνα και νοσοκομείο μεταδοτικών νόσων. Εκλέχτηκε βουλευτής πολλές φορές. Διέθεσε τα κεφάλαια για την εξαγορά των δικαιωμάτων της πρώτης εταιρείας του Σερπιέρι και την ίδρυση της Ελληνικής εταιρείας, υπήρξε σίγουρα πρωταγωνιστής και στις δύο φάσεις του λαυρεωτικού ζητήματος.
Συνοικισμός [ο] συνοικία της πόλης που δημιουργήθηκε με τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 με προκατασκευασμένα ομοιόμορφα σπίτια και φιλοξένησε πρόσφυγες
Σωματείο Μεταλλευτών Ελλάδας [το] συνδικαλιστικό όργανο των μεταλλωρύχων, ένα από τα πρώτα εργατικά σωματεία που ιδρύθηκαν αρχικά ως αλληλοβοήθεια των εργατών, στην Ελλάδα (1880), με πολλούς αγώνες. [βλ. απεργίες μεταλλωρύχων]. Το τελευταίο καταστατικό λειτουργίας του έχει εγκριθεί το 1935.
Τ Τέλματα [τα] χώρος γεμάτος λασπόνερα και βούρλα που δημιουργήθηκε από το μπάζωμα με απόβλητα των πλυντηρίων της Ελληνικής Εταιρείας της θάλασσας του κόλπου του Θορικού που έφτανε μέχρι το χώρο του αγάλματος του Σερπιέρι. Τζιώτικο [το] έτσι λέμε στο Λαύριο το πλοίο, ανεξάρτητα από το όνομα που έχει κάθε φορά, που συνδέει ακτοπλοϊκά την πόλη μας με την Κέα (Τζια).
τραχείτης [ο] σκληρή πέτρα που στη διάρκεια της λειτουργίας των μεταλλείων την αρχαία εποχή την έφερναν από τη Μήλο. Με αυτήν οι δούλοι έσπαγαν σε μικρά κομμάτια το μετάλλευμα πριν το μεταφέρουν στα πλυντήρια.
τρενάκι [το] έτσι αποκαλούσαν οι Λαυριώτες τον αττικό σιδηρόδρομο
τριήρης [η] αρχαίο πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές κουπιά. Στόλο 200 τέτοιων πλοίων (το περίφημο ξύλινο τείχος) κατασκεύασαν οι Αθηναίοι με τον άργυρο της Καμάριζας, μετά από πρόταση του Θεμιστοκλή στην εκκλησία του Δήμου, και έτσι κατόρθωσαν να νικήσουν τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ.
Τσίλερ Έρνστ (1837-1923) Γερμανός αρχιτέκτονας του νεοκλασικισμού που έζησε και εργάστηκε στην Ελλάδα Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Δρέσδης και ήρθε στη χώρα μας το 1860 ως βοηθός του Θεόφιλου Χάνσεν, αναλαμβάνοντας την επίβλεψη των έργων του. Μελέτησε τα αρχαία μνημεία κι έγραψε μελέτες για τον Παρθενώνα και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Παράλληλα έκανε μελέτες δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων. Τα νεοκλασικά κτίρια του νεότερου Λαυρίου στηρίζονται στη δική του αρχιτεκτονική τεχνοτροπία και το κτιριακό συγκρότημα της Ψαραγοράς (η αγορά της Ελληνικής Εταιρείας) λέγεται και αγορά του Τσίλερ. Πιο γνωστά έργα του είναι τα ανάκτορα στην οδό Ηρώδη του Αττικού, το κτίριο της σχολής Ευελπίδων, το Κεντρικό Ταχυδρομείο της Αθήνας, το Εθνικό και το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας. Τα έργα του που εκφράζουν τον ελληνικό λαϊκό νεοκλασικισμό, χαρακτηρίζονται από μεγάλο φόρτωμα διακοσμητικών στοιχείων και πολλές φορές «ρωμαΐζουν» (δηλ. μοιάζουν με αρχαία ρωμαϊκά κτίρια).
Υ ύβρεως γραφή [η] νόμος της αρχαίας Αθηναϊκής πολιτείας που προστάτευε τους δούλους που δούλευαν στα μεταλλεία, αλλά και γενικά όλους τους δούλους. Σύμφωνα με αυτόν, αν ένας πολίτης δε φερόταν καλά στους δούλους, οι άλλοι πολίτες μπορούσαν να τον μηνύσουν για την κακή συμπεριφορά του. Υπνωτήριον Έλξεως [το] βλ. λ. Σταθμός
Υπνωτήριον Εργατών [το] βλ. λ. Σταθμός
Φ Φιλόμουσων σύλλογος [ο] πολιτιστικός σύλλογος που είχε ιδρύσει η Ελληνική εταιρεία Φοινικόδασος [το] βλ. λ. Περιβολάκια
Φόρος [ο] κτίριο που σώζεται στην βορινή είσοδο της πόλης και λειτούργησε στο παρελθόν ως σταθμός του αττικού σιδηρόδρομου [βλ. λ] στο Θορικό. Λέγεται έτσι γιατί εκεί εισπράττονταν, σύμφωνα με τους νόμους που υπήρχαν, τα λεγόμενα διαπύλια τέλη, δηλαδή ο φόρος για τα προϊόντα που εισάγονταν στο Δήμο της Λαυρεωτικής.
φρέαρ [το] πηγάδι // κάθε όρυγμα που οδηγεί σε μεταλλευτικά στρώματα. Τέτοια ορύγματα υπάρχουν διάσπαρτα στη λαυρεωτική γη.
Φρέαρ Λουίζα [το] μεταλλευτικό όρυγμα στην περιοχή της Πλάκας, βάθους 100 μ.
Φρέαρ Σερπιέρι [το] αρχαίο μεταλλευτικό φρέαρ στην Καμάριζα που έγινε μεγαλύτερο στα χρόνια της Γαλλικής Εταιρείας και αποτέλεσε το κέντρο εξόρυξης καλαμίνας της περιοχής. Είχε βάθος 165 μ., 5 πατώματα και μεγάλο δίκτυο στοών με σιδηροτροχιές για τη μεταφορά των μεταλλευμάτων. Είναι σημαντικό μνημείο της βιομηχανικής τεχνολογίας και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Χ 
Χάος [το] βάραθρο στην Καμάριζα που προήλθε από καθίζηση του εδάφους. Λένε ότι στην περιοχή πριν από εκατομμύρια χρόνια υπήρχε ποτάμι που με την καθίζηση χάθηκε, βρίσκοντας διέξοδο αλλού. Χάρακας [ο] αρχαίο όνομα της περιοχής των Λεγρενών
Χύμα [η] εταιρεία αποθήκευσης χημικών υλικών στην περιοχή του Θορικού
Ψ 
Ψαραγορά [η] είναι η αγορά του Τσίλερ, (βλ. λ.) οικοδομικό συγκρότημα στο κέντρο της πόλης που χτίστηκε από την Ελληνική Εταιρεία το 1885, δείγμα της αρχιτεκτονικής του ελληνικού λαϊκού νεοκλασικισμού του τέλους του 19ου αιώνα. Η εταιρεία νοίκιαζε τα κτίρια σε εμπόρους. Ήταν η αγορά του Λαυρίου. (Σήμερα αγορά λέμε όλο το κέντρο της πόλης). Χαρακτηρίζεται από τον εσωτερικό, χωρίς σκεπή, λιθόστρωτο χώρο και το σιντριβάνι που υπάρχει στη μέση του. Σήμερα εκεί λειτουργούν ψαράδικα και κρεοπωλεία.
Ω
Δέδες [ο] εργοστάσιο - κλωστήριο που δε λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1991. Απασχολούσε 130 εργαζομένους. Τα κτίριά του βρίσκονται κατά μήκος της κεντρικής παραλίας του λιμανιού. Ονομαζόταν έτσι από το όνομα του αρχικού ιδιοκτήτη του. Δ.Ε.Η. [η] θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού που έχει τις εγκαταστάσεις της στο λιμάνι του Θορικού από το 1972
Δεληγεώργης Επαμεινώνδας (1829-1879) πολιτικός από το Μεσολόγγι. Φοίτησε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και διακρίθηκε στη δικηγορία. Εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Μεσολογγίου το 1859. Διακρίθηκε για τις φιλελεύθερες αρχές του και ήταν πάντοτε επίφοβος εχθρός του Όθωνα. Στη διάρκεια της πολιτικής του διαδρομής έγινε υπουργός παιδείας, υπουργός εξωτερικών και ανέλαβε πρωθυπουργός τρεις φορές. Κατά την πρωθυπουργία του 1872 - 1874 ανέλαβε την επίλυση του λαυρεωτικού ζητήματος κρατώντας άκαμπτη θέση απέναντι στις επιθυμίες των μεγάλων δυνάμεων. 
Δημαρχείο [το] το πρώτο κτίριο του νεότερου μεταλλευτικού Λαυρίου που χτίστηκε από την πρώτη εταιρεία του Σερπιέρι, τη "Roux-Serpieri-Fressynet C.E." στο λιμάνι της πόλης μας το 1864. Ήταν κατοικία του Σερπιέρι και γραφεία της διεύθυνσης της εταιρείας και στη συνέχεια παραχωρήθηκε στην Ελληνική Εταιρεία που το χρησιμοποίησε, επίσης, με τον ίδιο τρόπο. Στο κτίριο στεγάστηκε στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το Λιμεναρχείο και πολύ αργότερα η Τεχνική Σχολή. Το κτίριο αναπαλαιώθηκε και από το 1988 είναι το Δημαρχείο της πόλης. Δήμοι μεταλλευτικοί [οι] έτσι ονομάζονταν οι πέντε δήμοι που δημιούργησε στη Λαυρεωτική, στα πλαίσια της δημοκρατικής μεταρρύθμισης της Αθηναϊκής πολιτείας, ο Κλεισθένης τον 6ο π.Χ. αιώνα, επειδή είχαν άμεση σχέση με τα μεταλλεία του Λαυρίου. Ήταν οι εξής Δήμοι: του Σουνίου, του Θορικού, της Αναφλύστου, της Βήσας και της Αμφιτροπής.
ΔΙΑΝΑ [η] παλιός θερινός κινηματογράφος που βρισκόταν κοντά στο γήπεδο
Δίφιλος [ο] γνωστός αρχαίος επιχειρηματίας που εξασφάλιζε μεγάλα κέρδη από τα μεταλλεία της πόλης μας, ο οποίος καταδικάστηκε το 330 π.Χ. σύμφωνα με τους νόμους της αθηναϊκής δημοκρατίας σε θάνατο γιατί έθεσε σε κίνδυνο την ασφάλεια κάποιου μεταλλείου, αδυνατίζοντας τις στήλες που άφηναν για τη στήριξη της οροφής
Δρυόπη [η] τίτλος του τριμηνιαίου περιοδικού με ενημερωτικό, φιλολογικό και φυσιολατρικό περιεχόμενο που κυκλοφορούσε στην πόλη μας ο Επιμορφωτικός-Εκδρομικός Όμιλος Λαυρίου από το 1960 μέχρι το 1972
Δυναμίτες [οι] ονομασία περιοχής στην άκρη του λιμανιού από το εργοστάσιο παραγωγής εκρηκτικών υλών που υπήρχε παλιότερα εκεί
Ελληνική εταιρεία [η] μεταλλευτική εταιρεία που το κανονικό της όνομα ήταν Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου. Ιδρύθηκε το 1873 μετά την παραχώρηση των δικαιωμάτων της ιταλογαλλικής εταιρείας "ROUX- SERPIERI- FRESSYNET C.E." στην Τράπεζα της Κωνσταντινούπολης, την οποία εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Συγγρός, στα πλαίσια επίλυσης του λαυριακού ζητήματος. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους το ελληνικό κράτος παραχώρησε στην εταιρεία την εκμετάλλευση των σκωριών και των εκβολάδων του Λαυρίου για 99 χρόνια συμμετέχοντας σε ποσοστό 44% στα καθαρά κέρδη. Εγκαταστάθηκε στη θέση Εργαστηριάκια, στη δυτική πλευρά του σημερινού λιμανιού του Λαυρίου και άρχισε αμέσως την παραγωγή, εκμεταλλευόμενη και μικρά μεταλλεία. Η Εταιρεία λειτούργησε αδιάκοπα για 44 χρόνια μέχρι το 1917, οπότε έκλεισε επειδή το μεταλλευτικό υλικό της [σκουριές και εκβολάδες] είχε μειωθεί πάρα πολύ. Δεν άντεξε τις συνέπειες του Α΄ παγκόσμιου πολέμου. Το 1833 εκποίησε και τις εγκαταστάσεις της, από τις οποίες σήμερα σώζονται ελάχιστες.
Ε.Μ.Μ.Ε.Λ. [η] [Ελληνική Μεταλλευτική Μεταλλουργική Εταιρεία Λαυρίου] λειτούργησε από το 1982 μέχρι το 1989 με πολλούς μετόχους (τράπεζες, Δήμος Λαυρίου, εργαζόμενοι) νοικιάζοντας τις εγκαταστάσεις της Γαλλικής Εταιρείας και κάνοντας επεξεργασία μεταλλευμάτων από το εξωτερικό
Επανάσταση των δούλων α. Το 413 π.Χ. στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι δούλοι των μεταλλείων του Λαυρίου εξεγέρθηκαν μετά την υπόσχεση των Σπαρτιατών ότι θα τούς ελευθερώσουν β. Το 101 π.Χ. 1.000 δούλοι κατέλαβαν το φρούριο του Σουνίου αλλά τελικά νικήθηκαν από τους Ρωμαίους
Επιμορφωτικός- Εκδρομικός Όμιλος Λαυρίου [ο] (Ε.Ε.Ο.Λ.) εκπολιτιστικός σύλλογος της πόλης μας με έμβλημα το χελιδόνι. Ιδρύθηκε στις 24 Μαίου 1953 με πρώτο πρόεδρο τον Ιωάννη Χατζηπανάγο. Η δραστηριότητά του αφορά στον εκδρομικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και αθλητικό τομέα. Η πρώτη του εκδρομή οργανώθηκε στις 25 Ιουλίου 1953 στη λίμνη του Μαραθώνα και η πρώτη του επιμορφωτική διάλεξη δόθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1955. Για πολλά χρόνια κυκλοφορούσε περιοδικό με το όνομα «Δρυόπη». (βλ. λ.)
εραλδικά [τα] αττικά δίδραχμα. Τα πρώτα νομίσματα της Αθήνας που κόπηκαν από λαυρεωτικό άργυρο το 575 π. Χ.
εργαλεία μεταλλωρύχων [τα] οι μεταλλωρύχοι μέχρι το 140 μ.Χ. αιώνα είχαν τα εξής εργαλεία: το σφυρί, το καλέμι, το φτυάρι, τη σφήνα και το μοχλό. Μεγάλη πρόοδο στον τομέα αυτόν έφερε η ανακάλυψη της μπαρούτης και η χρησιμοποίηση εκρηκτικών υλικών στη διάνοιξη στοών και την εξόρυξη μεταλλευμάτων. Από το τέλος του 19ου αιώνα άρχισε και η χρήση μηχανημάτων. Σήμερα υπάρχουν εργαλεία μεγάλης ακρίβειας για την εξερεύνηση του εδάφους αλλά και μηχανές μεγάλης ισχύος [που λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα ή με πεπιεσμένο αέρα] για την εξόρυξη και τη μεταφορά των μεταλλευμάτων. Εργαστήρια [τα] ή Εργαστηράκια ονομασία της περιοχής του λιμανιού της πόλης που έρχεται από πολύ παλιά, αφού εκεί υπήρχαν εργαστήρια επεξεργασίας μετάλλων την αρχαία εποχή. Έτσι ονομαζόταν η πόλη στα πρώτα βήματα του σχηματισμού της τη νεότερη εποχή, μετά το 1864, αφού εκεί έφτιαξαν τις εγκαταστάσεις τους μεταλλευτικές εταιρείες. Σήμερα η ονομασία αυτή δε χρησιμοποιείται καθόλου.
Ερμής [ο] όνομα του εμποροεπαγγελματικού και βιοτεχνικού συλλόγου της πόλης. Ιδρύθηκε στις 28 Μαίου 1917 από 52 εμποροεπαγγελματίες. Πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος ήταν ο Ευστάθιος Βογιατζής. Ο σύλλογος, που σήμερα έχει 250 μέλη, εκτός από την προστασία των συμφερόντων των εμπόρων, έχει κοινωνική δράση αφού έχει δημιουργήσει Τράπεζα αίματος και έχει βοηθήσει με προσφορά τροφίμων και φαρμάκων τόσο τα θύματα του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία όσο και τα παιδιά- πρόσφυγες από το Κουρδιστάν.
Ευαγγελίστρια [η] γραφικός ιερός ναός που χτίστηκε το 1906 στη συνοικία του Κυπριανού. Είναι σταυροειδής με οχταγωνικό τρούλο και ξεχωρίζει για τα πολλά νεοκλασικά στοιχεία του - συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ιερό ναό Ευρώπη [η] νεοκλασικό κτίριο κοντά στο σταθμό του αττικού σιδηρόδρομου, που λειτουργούσε ως ξενοδοχείο, όπως λειτουργεί και σήμερα με διαφορετικό, όμως, όνομα
Ευτέρπη[η] ιστορικό κτίριο στην περιοχή του Κυπριανού που κατασκευάστηκε από τη Γαλλική εταιρεία το 1893 και χρησίμευε σαν χώρος μουσικών, θεατρικών και χορευτικών εκδηλώσεων του πολιτιστικού συλλόγου με το ίδιο όνομα που δημιούργησαν ανώτεροι υπάλληλοι της εταιρείας. Στο εσωτερικό του υπάρχουν εντυπωσιακές τοιχογραφίες που έχουν, δυστυχώς, φθαρεί πάρα πολύ. Υπάρχουν προσωπογραφίες του Σοφοκλή, του Ορφέα, του Βέρντι, του Μότσαρτ. Στο κτίριο στεγαζόταν και η φιλαρμονική της Γαλλικής εταιρείας. 
Ηρώο [το] κατασκευάστηκε το 1914, από λευκό μάρμαρο, επί Δημάρχου Κ. Λεβίδου στα εργαστήρια των αδελφών Κοτζαμάνη στην Αθήνα. Πάνω του γράφονται τα ονόματα των αξιωματικών, των στρατιωτών, αλλά και των πολιτών του Λαυρίου που θυσίασαν τη ζωή τους στους πολέμους. Χαρακτηριστικά του είναι η πλούσια διακόσμησή του, το έμβλημα της πόλης στην κύρια όψη του (ένα καμίνι και μια μεγάλη καπνοδόχος που βγάζει καπνό) και η επιγραφή «ΔΗΜΟΣ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ».Θ
Θορικός [ο] περιοχή που βρίσκεται στα βόρεια της πόλης. Κάτω εκτείνεται η πεδιάδα με τις πανάρχαιες ελιές και δίπλα προς τα ανατολικά η θάλασσα. Από το 3000 π.Χ. ήταν το εμπορικό λιμάνι σύνδεσης του Λαυρίου με άλλες πόλεις. Το όνομά του προέρχεται από τη λέξη "θορός" που σημαίνει σπέρμα, επειδή στο υπέδαφός του υπήρχε άφθονο σπέρμα της γης, δηλαδή μετάλλευμα. Υπήρξε ένας από τους μεταλλευτικούς δήμους της Λαυρεωτικής, όταν ο Κλεισθένης χώρισε την Αττική σε δήμους. Η εκμετάλλευση των μεταλλείων αργυρούχου μολύβδου πρωτοξεκίνησε, στην περιοχή μας, στο Θορικό. Ασημένια και μολύβδινα αντικείμενα που βρέθηκαν στη Θεσσαλία, στις Κυκλάδες, στην Κρήτη και στην Αθήνα και χρονολογήθηκαν ανάμεσα στο 3500 - 3000 π.Χ. αποδείχθηκε ότι προέρχονται από το Θορικό. Σήμερα το λιμάνι του Θορικού είναι γνωστό και με το όνομα Πόρτο- μαντρί.
Θορικού θέατρο [το] το αρχαιότερο θέατρο που σώζεται στην Ελλάδα. Βρίσκεται, σε όχι καλή κατάσταση λόγω της φθοράς του χρόνου, στους πρόποδες του λόφου του Βελατουρίου, στα βόρεια της πόλης. Χωρούσε περίπου 4.000 θεατές. Είχε ξύλινη σκηνή που ποτέ δεν έγινε πέτρινη, όπως σε άλλα θέατρα. Το κοίλο του θεάτρου ήταν ελλειψοειδές και η ορχήστρα, που ήταν μεγαλύτερη από τις ορχήστρες άλλων αρχαίων θεάτρων, δεν ήταν κυκλική. Δυτικά από την ορχήστρα υπήρχε μικρός ναός του θεού Διονύσου του οποίου σώζεται η βάση και ανατολικά της διατηρείται η βάση ενός βωμού. καλαμίνα [η] εμπειρική ονομασία του θειούχου ψευδάργυρου. Το μετάλλευμα βρέθηκε σε μεγάλες ποσότητες στο υπέδαφος της Καμάριζας από τον Ανδρέα Κορδέλλα το 1869 και έδωσε μεγάλη ώθηση στις μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή.
Καλλίας Δημήτριος (1859-1939) Μηχανικός από τη Χαλκίδα. Σπούδασε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στη σχολή Μηχανικών στη Γάνδη της Γαλλίας. Όταν επέστρεψε εργάστηκε ως μηχανικός δημοσίων έργων. Έργο του είναι το κανονιστικό διάταγμα για την υγιεινή κατάσταση των Δημοτικών Σχολείων, με βάση το οποίο χτίστηκαν 250 δημοτικά σχολεία, ανάμεσα τους και το 1ο Δημοτικό Σχολείο Λαυρίου τα έτη 1901 και 1902. Το 1908 εφάρμοσε στη χώρα μας ειδική μέθοδο επίστρωσης των δρόμων με χυτή άσφαλτο. Το όνομά του έχει δοθεί σε δρόμο της συνοικίας της Αγίας Παρασκευής.
Καμάριζα [η] βρίσκεται στα βορειοδυτικά της πόλης μας σε απόσταση 5 χμ. και σήμερα ονομάζεται Άγιος Κωνσταντίνος, παίρνοντας το όνομά του από τον ιερό ναό του χωριού. Ονομάστηκε έτσι από τις καμάρες των μεταλλευτικών στοών. Ήταν το κέντρο των μεταλλευτικών έργων, όχι μόνο στα αρχαία αλλά και στα νεότερα χρόνια. Στην αρχαιότητα είναι γνωστή με το όνομα Μαρώνεια. Ο πολεμικός στόλος τριηρών που νίκησε τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. κατασκευάστηκε από τους Αθηναίους χάρη στο ασήμι που βρέθηκε στην περιοχή. Στη νεότερη εποχή αποτελεί το κέντρο των εργασιών της Γαλλικής εταιρείας. Οι υπόγειες στοές της έχουν μήκος 50 χμ. Η ανακάλυψη καλαμίνας [ανθρακικός ψευδάργυρος] στην περιοχή το 1870 από τον Ανδρέα Κορδέλα βοήθησε πολύ στην ανάπτυξη της εταιρείας. Είναι ένας από τους πρώτους βιομηχανικούς οικισμούς. Σήμερα διατηρούνται τα περισσότερα κτίρια, χαρακτηριστικά δείγματα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Λειτουργεί Ορυκτολογικό Μουσείο. Σημαντικοί είναι οι ναοί του προστάτη του χωριού Αγίου Κωνσταντίνου και του Αγίου Νεκταρίου.
Καρέλλα [του] βλ. ΑΙΓΑΙΟΝ
Καστανιά [η] το όνομα του νοτιοδυτικού τμήματος της συνοικίας Νεάπολη. Οι κάτοικοί της προέρχονται από το χωριό Άνω Καστανιά του νομού Λακωνίας.
Κίτσος [ο] ύψωμα στην Καμάριζα που πήρε το όνομά του από το ληστή Κίτσο που ζούσε εκεί και ήταν ο φόβος της περιοχής. Όταν ο Σερπιέρι το 1864 δημιούργησε τη μεταλλευτική εταιρεία Roux-Serpieri-Fressynet C.E. τον δωροδόκησε με χρήματα και όπλα και από τότε ο Κίτσος έγινε ο προστάτης της ιταλογαλλικής εταιρείας. Εκεί υπάρχει ένα σπήλαιο, η λεγόμενη « Σπηλιά του Κίτσου», στο οποίο αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν έδειξαν ότι υπήρχε ανθρώπινη διαμονή στη Νεολιθική Εποχή. Επίσης υπάρχουν καύσεις νεκρών και πλούσια κτερίσματα.
Κλεισθένης [ο] πολιτικός της αρχαίας Αθήνας, αρχηγός του οίκου των Αλκμεωνίδων. Έζησε τον 60 αιώνα π.Χ. και ήταν γιος του Μεγακλέα και της Αγαρίστης, κόρης του τυράννου της Σικυώνας Κλεισθένη. Πρωτοστάτησε στο διώξιμο των Πεισιστράτηδων και το 508 π.Χ. έκανε στο πολίτευμα της Αθήνας μεταρρυθμίσεις, που του έδωσαν γερές δημοκρατικές βάσεις. Ανάμεσα στα μέτρα που πήρε ήταν και ο χωρισμός της Αττικής σε δήμους. Στη Λαυρεωτική δημιούργησε πέντε βασικούς δήμους: του Σουνίου, του Θορικού, της Αναφλύστου, της Βήσας και της Αμφιτροπής, που αποκαλούνται μεταλλευτικοί, λόγω της σχέσης τους με τα μεταλλεία του Λαυρίου. Επίσης προχώρησε σε κρατικοποίηση των μεταλλείων του Λαυρίου και μοίρασε έσοδα από αυτά στους πολίτες του δήμου των Αθηναίων.
Κονοφάγος Κωνσταντίνος (1912-) καθηγητής Μεταλλογνωσίας στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πρύτανης του Ιδρύματος όταν έγινε η εξέγερση των φοιτητών το Νοέμβριο του 1973. Γεννήθηκε στην Πρέβεζα. Το 1974 εκλέχτηκε βουλευτής και έγινε υπουργός Βιομηχανίας μέχρι το 1977. Εργάστηκε στη Γαλλική Εταιρεία το χρονικό διάστημα 1937 � 1955, ως μηχανικός και ως αρχιμηχανικός παραγωγής. Επινόησε μέθοδο και κάμινο παραγωγής μίνιου και μέθοδο καθαρισμού του αργύρου με οξυγόνο. Στα Περιβολάκια, στο άλσος του Κυπριανού, υπάρχει η προτομή του.
Κορδέλλας Ανδρέας (1836-1909) Ορυκτολόγος από τη Σμύρνη. Είναι ο εμπνευστής της ίδρυσης του νεότερου μεταλλευτικού Λαυρίου. Το 1860 επισκέπτεται, για πρώτη φορά, το Λαύριο και διαπιστώνει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των αρχαίων σκωριών και εκβολάδων. Τις απόψεις του διατυπώνει με εκθέσεις του προς το υπουργείο Οικονομικών, χωρίς να βρει άμεση ανταπόκριση. Μελέτησε τα μεταλλεία και τα μεταλλεύματα κι άλλων περιοχών της χώρας μας και με τους Ι. Σούτσο και Π. Βουγιούκα συνέταξαν το νόμο για τη λειτουργία των μεταλλείων. Από το 1864 μέχρι το 1873 ήταν διευθυντής παραγωγής της πρώτης μεταλλευτικής εταιρείας του Σερπιέρι. Ανάμεσα στα 1877 και 1879 ασχολήθηκε με το υδραυλικό δίκτυο του Δήμου της Αθήνας και το 1882 ανέλαβε την έδρα της ορυκτολογίας και γεωλογίας στη σχολή Ευελπίδων. Παράλληλα στο διάστημα 1887- 1891 έγινε διευθυντής της Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων Λαυρίου. Τα επιστημονικά του έργα είναι πολλά. Τα κυριότερα είναι: «Ονομαστικόν επιστημονικών όρων», «Ορυκτολογία», «Το Λαύριο» (στα γαλλικά) κ.λ.π. Η προτομή του υπάρχει έξω από το Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου (βλ. λ), έργο και δωρεάν προσφορά της γλύπτριας κ. Χαριάτη. Το όνομά του, τέλος, έχει ένας μικρός δρόμος στη συνοικία της Νεάπολης.
Κούκος [ο] ύψωμα στο νότιο άκρο της πόλης στο οποίο υπάρχει παλιά δεξαμενή ύδρευσης της πόλης
Κουμιώτικα [τα] συνοικία της Καμάριζας που δημιούργησαν μεταλλουργοί της Ελληνικής εταιρείας, οι οποίοι είχαν τόπο καταγωγής την Κύμη της Ευβοίας
κουταλιανάκι [το] τρένο μεταφοράς μεταλλευμάτων
Κύκλος [ο] χώρος στο Σούνιο όπου, την αρχαία εποχή, πουλούσαν δούλους
κυπέλλωση [η] μεταλλευτική τεχνική με την οποία, χρησιμοποιώντας ειδικά πυρίμαχα κύπελλα, γινόταν ο διαχωρισμός του αργυρούχου μόλυβδου σε άργυρο και λιθάργυρο. Στη συνέχεια, με το λιώσιμο του λιθάργυρου έμενε ο καθαρός μόλυβδος.
Κυπριανός [ο] συνοικία της πόλης μας που ιδρύθηκε από τη γαλλική εταιρεία για να στεγάσει τους εργαζομένους της. Το όνομά του ή έχει κάποια σχέση με την Κύπρο ή με τον Άγιο Κυπριανό. Τα σπίτια του διατηρούνται μέχρι σήμερα. Ο οικισμός έχει κηρυχθεί διατηρητέος και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής των βιομηχανικών οικισμών του 19ου αιώνα.
Λαυρεωτικά [τα] βλ. ζήτημα λαυρεωτικό
Λαυρεωτική [η] σύμφωνα με τα μνημεία που έχουν βρεθεί, ο όρος αναφέρεται στην περιοχή που βρίσκεται νότια της νοητής γραμμής που ενώνει το Βρωμοπούσι με την Ανάβυσσο και περιλαμβάνει τα κοντινά νησιά Μακρόνησο και Γαϊδουρονήσι
Λαυρεωτικής Δήμος [ο] Υπάρχει σαν Δήμος Λαυρίου από το 1835 με πρωτεύουσα την Κερατέα. Το 1890 ιδρύεται ο Δήμος Σουνιέων που ένα χρόνο αργότερα ονομάζεται Δήμος Λαυρεωτικής,. Στο Δήμο μας ανήκει η πόλη μας , η περιοχή του Πασά ,από το 1916 το Θορικό και το Καβοδόκανο , από το 1952 το κάτω Σούνιο και τα Λεγρενά. Η Καμάριζα ανήκε στο Δήμο μέχρι το1948, οπότε έγινε κοινότητα.
Λαυρεωτικής Διάπλους [ο] το στενό θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στο Λαύριο και τη Μακρόνησο, που έχει μήκος 8 μίλια και πλάτος 3 μίλια
λαυρεωτικός �ή �ό εκείνος που αναφέρεται στο Λαύριο, αλλιώς λαυριακός- στην αρχαιότητα ήταν εκείνος που προερχόταν από το όρος Λαύριο
Λαύριο [το] η πόλη μας // μεταλλευτική πόλη στη πολιτεία Μίτσιγκαν στις ΗΠΑ που άλλοτε ονομαζόταν Κάλωμετ. Έχει περίπου 4.000 κατοίκους και πήρε το όνομά της από την πόλη μας επειδή κι εκεί υπάρχουν μεταλλεία χαλκού // στην Πελοπόννησο χρησιμοποιούν τη λέξη όταν θέλουν να πουν για κάτι πως είναι άφθονο // παλιά τοπική εφημερίδα // ζαχαροπλαστείο στην Αθήνα, στην αφετηρία του αττικού σιδηρόδρομου
Λαυριώτης [ο] ο κάτοικος του Λαυρίου // καλόγερος που ζούσε σε λαύρα (βλ. λ.)
Μ
Μακρόνησος [η] ή Μακρονήσι [το] μακρόστενο άνυδρο ακατοίκητο νησί, μήκους 9,5 χμ. και έκτασης 18 περίπου τ.χμ. Βρίσκεται απέναντι από το Λαύριο σε απόσταση 2,5 μιλίων. Ανήκει στο νομό Κυκλάδων. Όμως γεωλογικά και ιστορικά συνδέεται με το Λαύριο και στα νεότερα χρόνια με ολόκληρη την Ελλάδα. Κατά την αρχαιότητα είχε δυο ονομασίες: Ελένη [αφού ο Στράβων έχει υποστηρίξει ότι το νησί ήταν προσωρινός σταθμός του Πάρη και της ωραίας Ελένης κατά τη διάρκεια της φυγής τους προς την Τροία] και Κρανάη. Την άνοιξη του 1947 ιδρύθηκε στο νησί στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατούμενων στο οποίο εξορίστηκαν παρά πολλά άτομα, που έζησαν εκεί σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Από το 1950 σταδιακά, το στρατόπεδο καταργήθηκε.
Μανιάτικα [τα] παλαιότερη ονομασία της συνοικίας της Νεάπολης. [βλ. λ.] Έτσι, μάλλον, την αποκαλούσαν οι κάτοικοι των άλλων περιοχών του Λαυρίου. Σήμερα την ονομασία αυτή την χρησιμοποιούν οι πιο ηλικιωμένοι όταν μιλούν για το νοτιότερο τμήμα της Νεάπολης.
Μαρώνεια [η] το αρχαίο- κατά τον Αριστοτέλη- όνομα της Καμάριζας. Την περιοχή ονόμασαν έτσι μεταλλωρύχοι που είχε φέρει ο Πεισίστρατος από τη Μαρώνεια της Θράκης.
μέταλλα ευγενή [τα] τα μέταλλα που δεν οξειδώνονται [άργυρος , χρυσός , λευκόχρυσος]
μέταλλα πολύτιμα [τα] τα μέταλλα που έχουν μεγάλη αξία [χρυσός , άργυρος]
μεταλλεία [η] αναζήτηση μετάλλων μέσα στο έδαφος
μεταλλεία εργάσιμα [τα] έτσι ονόμαζαν οι αρχαίοι τα μεταλλεία που θα λειτουργούσαν για πρώτη φορά
μεταλλεία συγκεχωρημένα [τα] όνομα, στην αρχαιότητα, των εν ενεργεία μεταλλείων
μεταλλείο [το] το έδαφος μαζί με τις εγκαταστάσεις που κατασκευάζονται για την εξόρυξη μεταλλευμάτων -πολλές φορές σημαίνει γενικά ορυχείο
μεταλλειολόγος [ο] επιστήμονας που ασχολείται με τη μελέτη των μετάλλων
μετάλλευμα [το] κάθε ορυκτή ύλη που περιέχει μέταλλο. Το μ. που εξορυσσόταν στο Λαύριο ήταν ορυκτά ψευδαργύρου και μολύβδου, όπως αργυρούχος γαληνίτης και κερουσίτης και μεικτά θειούχα, όπως γαληνίτης, σφαλερίτης και σιδηροπυρίτης.
μεταλλουργία [η] η τέχνη της εξαγωγής και επεξεργασίας μετάλλων
μεταλλουργός [ο] ο εργαζόμενος στα μεταλλεία - επιστήμονας ειδικός στη μεταλλουργία
μεταλλωρύχος [ο] εργάτης στα μεταλλεία
Μηχανουργείο [το] κτίριο κοντά στο λιμάνι που ήταν το μηχανουργείο της Ελληνικής Εταιρείας. Μετά την ανακαίνισή του από το Δήμο Λαυρεωτικής χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών και εικαστικών εκδηλώσεων. Υπήρχαν σύγχρονα, για εκείνη την εποχή, μηχανήματα (τόρνοι, πλάνες κ.λ.π.) και κατασκευάζονταν εξαρτήματα για τις μεταλλευτικές και μεταλλουργικές ανάγκες της εταιρείας. Επίσης γίνονταν και επισκευές σε καράβια που έφταναν στο λιμάνι. Σε επιστολή του προς το διευθυντή της εταιρείας με ημερομηνία 12 Φεβρουαρίου 1912 ο αρχιμηχανικός ναυτιλιακής εταιρείας Ε. Παπαδάκης εκφράζει ευχαριστίες και δίνει συγχαρητήρια για την πολύ γρήγορη επιδιόρθωση των βλαβών του ατμόπλοιου «Μενέλαος». Εκεί δούλευαν περίπου 100 ειδικευμένοι τεχνίτες. Το κτίριο χαρακτηρίζουν οι υπερυψωμένες στέγες με το στρογγυλό αέτωμα στο φεγγίτη και τις μεγάλες ξύλινες οροφές που στηρίζονται σε τεράστιους δοκούς.
μιναδόρος [ο] εργάτης ειδικευμένος στο να σκάβει και να ανοίγει μεταλλευτικές στοές με τη χρήση εκρηκτικών υλικών (Ορύκτης) μολυβδίαση [η] δηλητηρίαση του οργανισμού από το μόλυβδο. Πολλοί μεταλλωρύχοι έχασαν τη ζωή τους ή αρρώστησαν από αυτή.
μόλυβδος [ο] μέταλλο πάρα πολύ βαρύ, το μολύβι, τελικό προϊόν της επεξεργασίας των μεταλλευμάτων της πόλης μας. Στα αρχαία χρόνια, από χίλια κιλά αργυρομολυβδούχου μεταλλεύματος έπαιρναν διακόσια κιλά μόλυβδου. Τον χρησιμοποιούσαν σαν υλικό στήριξης στις οικοδομικές κατασκευές, στις βάσεις των αγαλμάτων για να είναι σταθερά, για αγγεία, λάμπες, σωλήνες, σφραγίδες κ.λ.π.
μπαζαδόρος [ο] εργάτης που αφαιρεί τα μπάζα. (εκχωματιστής). Μπαούλο [το] βρετανικό, φορτηγό πλοίο που για πολλά χρόνια μετέφερε στο λιμάνι του Λαυρίου κάρβουνο από το Λίβερπουλ ή το Κάρντιφ και έπαιρνε από την πόλη μας μεταλλευτικά προϊόντα. Οι Λαυριώτες το ονόμαζαν έτσι λόγω του περίεργου σχήματός του. Το όνομά του ήταν Royal Sceptre, δηλαδή Βασιλικό Σκήπτρο. Στο πλήρωμά του συμμετείχαν πολλοί Λαυριώτες ναυτικοί.
μπήγες [οι] σκάλες που είχαν στο λιμάνι της πόλης μας η Γαλλική και η Ελληνική εταιρεία για να φορτώνουν το μετάλλευμα στα καράβια
μποσκαδόρος [ο] μεταλλωρύχος ειδικευμένος στην τοποθέτηση υποστυλωμάτων στις μεταλλευτικές στοές (Ξυλοδέτης) μπούκα [η] είσοδος μεταλλευτικής στοάς
Μύλος [ο] κινητές κυκλικά ράγες στο μηχανοστάσιο του σιδηροδρομικού σταθμού που έμπαινε η ατμομηχανή για να γυρίσει στην κατεύθυνση προς την Αθήνα
Μώλος [ο] η πέτρινη μικρή σκάλα που υπήρχε στο λιμάνι ακριβώς απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο όπου τα καΐκια πουλούσαν ψάρια. Εκεί την άνοιξη λειτουργούσε και λαϊκή αγορά.
Νέγρης Φωκίωνας [ο] (1846-1928) μεταλλειολόγος, πολιτικός και πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Εργάστηκε στην Ελληνική Εταιρεία, εκλέχτηκε πολλές φορές Δήμαρχος Λαυρίου και βουλευτής Αττικής. Έγινε υπουργός Εσωτερικών, Οικονομικών και Συγκοινωνιών. Φρόντισε για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιάς - Σύνορα και ήταν ο πρώτος που πρότεινε στη Βουλή μέτρα για την ασφάλιση των εργαζομένων και την έκδοση εκλογικών βιβλιαρίων. Με δικές του ενέργειες έφτασε στο Λαύριο το τηλέφωνο (1880) και το ηλεκτρικό ρεύμα (1882).
νεοκλασικά κτίρια [τα] πολλά κτίρια του νεότερου Λαυρίου έχουν οικοδομηθεί με την αρχιτεκτονική τεχνοτροπία του νεοκλασικισμού. Πρόκειται για αρχιτεκτονική που μιμείται το ύφος των κλασικών δημιουργημάτων της αρχαίας εποχής.
Νεράκι [το] περιοχή στο δυτικό άκρο της πόλης, όπου βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις του αντλιοστασίου της Ελληνικής Εταιρείας και αργότερα το αντλιοστάσιο του Δήμου μας
Νικολή [του] ονομασία του λόφου της Αγίας Παρασκευής (βλ. λ)
νόμισμα τοπικό [το] νόμισμα που έκοβε, από το 1890 μέχρι το 1912, η Ελληνική εταιρεία και είχε αξία μόνο μέσα στην πόλη του Λαυρίου. Στη μια όψη του είχε δυο μεταλλευτικά σφυριά και στην άλλη όψη δυο κλαδιά δάφνης και την επιγραφή «Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου» Ήταν αξίας 5, 10, 20, 50 λεπτών και μιας δραχμής. Οι μεταλλωρύχοι πληρώνονταν με αυτό το νόμισμα, όταν για διάφορους λόγους οι τράπεζες δε διέθεταν χρήματα νόμοι μεταλλικοί [οι] το σύνολο των νόμων της αρχαίας Αθήνας που συστηματοποιήθηκαν τον 40 αιώνα π.Χ. και αφορούσαν στη δραστηριότητα των μεταλλείων. Σύμφωνα μ� αυτούς τιμωρούνταν με βαριές ποινές εκείνοι που εκμεταλλεύονταν αδήλωτες εκτάσεις, που έμπαιναν με όπλα ή κρυφά στα μεταλλεία άλλων, που προκαλούσαν εκρήξεις ή δημιουργούσαν καπνό στις στοές των άλλων, που ξεπερνούσαν τα σύνορα της έκτασης που είχαν νοικιάσει, που με τις εργασίες τους εμπόδιζαν τους γείτονές τους. Το δικαστήριο που εκδίκαζε τις υποθέσεις αυτές λεγόταν μεταλλικό.
Ντάου [η] (DOW) εταιρεία παραγωγής χημικών προϊόντων στην περιοχή του Θορικού
Νυχτοχώρι [το] συνοικία της πόλης, επέκταση της συνοικίας της Αγίας Παρασκευής προς τα βόρεια. Χτίστηκε όπως δηλώνει το όνομά της, από τους μεταλλωρύχους τη νύχτα επειδή όλη την ημέρα δούλευαν. Λένε ότι τα θεμέλια των σπιτιών έγιναν πάνω στα ερείπια ενός βυζαντινού οικισμού που υπήρχε στην περιοχή.
Οξυγόνο [το] παραλία στην οποία πηγαίνουν κυρίως οι κάτοικοι της συνοικίας του Νυχτοχωρίου. Το αρχικό της όνομα ήταν Άμμος και άλλαξε όταν εκεί χτίστηκε εργοστάσιο παραγωγής οξυγόνου, το κτίριο του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα.
όρος μεταλλικός [ο] πλάκα, που έστηνε ο επιχειρηματίας που νοίκιαζε κάποιο μεταλλείο την εποχή της αρχαίας Αθήνας στο χώρο της γης που έπαιρνε, στην οποία έγραφε το όνομά του και το όνομα του μεταλλείου που του διέθετε το κράτος. Έτσι μπορούσε το κράτος αλλά και κάθε πολίτης να ελέγξει τη νομιμότητα των εργασιών.
Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου [το] στεγάζεται στο θυρωρείο των εγκαταστάσεων του μεγάλου μεταλλοπλυσίου της Ελληνικής Εταιρείας, στο χώρο που σήμερα λέμε Α.Κ.Ε.Λ. Στην έκθεσή του περιλαμβάνονται 500 περίπου κομμάτια ορυκτών και πετρωμάτων της Λαυρεωτικής γης. Ανάμεσά τους, εκτός των βασικών ορυκτών της μεταλλουργίας που έχουν ιστορική αξία [γαληνίτης, κερουσίτης, αιματίτης σφαλερίτης κ.λ.π.] υπάρχουν τα περίφημα ορυκτά της σκουριάς [Slag Mineral] που σχηματίστηκαν από την επίδραση της θάλασσας στις σκουριές που είχαν ρίξει οι αρχαίοι, θεωρώντας τις άχρηστο υλικό. Επίσης, εκτίθενται ορυκτά που βρέθηκαν για πρώτη φορά στο λαυρεωτικό υπέδαφος [λαυρωνίτης, σερπιερίτης, κτεναρίτης, μαμμοθίτης, παραλαυριονίτης κ.λ.π.]. Τέλος, υπάρχουν μέταλλα μεγάλης ομορφιάς, αλλά και μεγάλης επιστημονικής αξίας. Ορφέας [ο] ονομασία της φιλαρμονικής της Ελληνικής Εταιρείας
Παρασκευή Αγία [η] ιερός ναός της πόλης μας. Είναι η Μητρόπολη του Λαυρίου. Έχει χτιστεί σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με ενσωματωμένα καμπαναριά. Έχει χτιστεί ανάμεσα στα 1876 και 1880 στο χώρο που παλιότερα υπήρχε μικρός ναός που ήταν �το παρεκκλήσιο του Επαμεινώνδα� και σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 1968 βρέθηκε χριστιανικό νεκροταφείο της ρωμαϊκής εποχής. Έγινε Μητροπολιτικός ναός του Λαυρίου με τη με αριθμό 139 πράξη της 23ης Δεκεμβρίου 1918 του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαυρεωτικής επί δημαρχίας Σωτήριου Κροντηρά - συνοικία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ιερό ναό Πατρόκλου νήσος [η] ή Πατρόκλου Χάραξ έρημο, άγονο νησί που βρίσκεται νότια του ακρωτηρίου του Σουνίου. Πήρε το όνομά της από τον Πάτροκλο που ήταν ναύαρχος του αλεξανδρινού στόλου. Αργότερα ονομάστηκε Γαϊδουρονήσι. Πεισίσαστρος [ο] τύραννος της αρχαίας Αθήνας από τη Βραυρώνα της Αττικής. Ήταν δραστήριος, έξυπνος, φιλόδοξος και διακρίθηκε στον πόλεμο με τους Μεγαρείς [565 π.Χ.]. Το 561 π.Χ. κατέλαβε με τη βία την εξουσία και με μικρές διακοπές τη διατήρησε μέχρι το θάνατό του. [528 π.Χ.]. Ήταν μετριοπαθής στη διακυβέρνησή του, ακολουθώντας τους νόμους του Σόλωνα. Περιόρισε τη δύναμη των γαιοκτημόνων, αλλά και την εξουσία των δήμων. Αγαπούσε την Αθήνα και τη στόλισε με διάφορα δημόσια έργα. Για την κατασκευή τους διέθεσε έσοδα από τα λαυρεωτικά μεταλλεία. Το ίδιο έκαναν και οι διάδοχοί του. Ο Π. εργάστηκε, ίσως προσωπικά ως επιχειρηματίας στα μεταλλεία της πόλης μας. Στα χρόνια της εξουσίας του, χρησιμοποιώντας λαυρεωτικό άργυρο, έκοψε ένα νέο νόμισμα, τα αττικά τετράδραχμα που ονομάστηκαν «ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΕΣ ΓΛΑΥΚΕΣ». [βλ. λ.]Τα νομίσματα αυτά ήταν περιζήτητα στις διεθνείς αγορές για 5 περίπου αιώνες.
Περιβολάκια [τα] χώρος αναψυχής των υπαλλήλων της Γαλλικής Εταιρείας και των οικογενειών τους στη συνοικία του Κυπριανού, με κύριο χαρακτηριστικό τους πολλούς και μεγάλους φοίνικες. Ο χώρος τα τελευταία χρόνια ονομάζεται και Φοινικόδασος. Πλάκα [η] βιομηχανικός οικισμός που μαζί με την Καμάριζα αποτελεί προέκταση της πόλης μας. Αποτελείται από σπίτια σαν της συνοικίας του Κυπριανού που έχτισε η Γαλλική εταιρεία για τους μεταλλωρύχους και τα οποία κατοικούνται μέχρι σήμερα. Στον οικισμό σώζονται πολλές μεταλλευτικές στοές και εγκαταστάσεις του μεταλλευτικού φρέατος Λουίζα, βάθους 100 μ. Υπάρχει ο ορθόδοξος ναός των Αγίων Αναργύρων, που χτίστηκε με έξοδα των μεταλλωρύχων του οικισμού το 1892, και καθολικός ναός αφιερωμένος στην Παναγία.
πλυνίτες [οι] φτωχά απορρίμματα των μετάλλων από τα αρχαία πλυντήρια
πλυντήρια [τα] ειδικές κατασκευές των αρχαίων μεταλλευτών, στις οποίες μεταφέρονταν τα μεταλλεύματα μετά την εξόρυξη, το θρυμματισμό και το κοσκίνισμά τους, για τον εμπλουτισμό τους, δηλαδή για να καθαριστούν ακόμη καλύτερα. Πρόκειται για επίπεδες και ελικοειδείς εγκαταστάσεις τις οποίες γέμιζαν με νερό, που συγκέντρωναν σε μεγάλες δεξαμενές που έχτιζαν ή έφτιαχναν στα βράχια. Όταν το μετάλλευμα έμπαινε στο πλυντήριο, κατακάθιζε πρώτος ο αργυρούχος μόλυβδος επειδή είναι πιο βαρύς, που στη συνέχεια απλωνόταν στο στεγνωτήριο του πλυντηρίου και μεταφερόταν στο εργαστήριο για τον παραπέρα καθαρισμό του. 
Πολιτιστικό Κέντρο [το] κτίριο που βρίσκεται στο νότιο άκρο της κεντρικής πλατείας του Λαυρίου. Χτίστηκε από την Ελληνική Εταιρεία το 1885 - 86 για το σύλλογο των Φιλόμουσων και στέγασε εκεί τη φιλαρμονική της. Για πολλά χρόνια στεγάστηκαν στο κτίριο το 20 και 40 Δημοτικά Σχολεία της πόλης. Σήμερα, μετά την ανακαίνισή του, λειτουργεί ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων. 
Ποσειδώνος ναός [ο] αρχαίος ναός, που άρχισαν να χτίζουν οι Αθηναίοι στο ψηλότερο σημείο του ακρωτηρίου του Σουνίου στη θέση του ιερού του Ποσειδώνα (στο οποίο υπήρχαν 17 Κούροι σε υπερφυσικό μέγεθος) στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. από πωρόλιθους. Ο ναός, πριν ολοκληρωθεί, καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Τα ερείπια μάλιστα έμειναν εκεί για αρκετά χρόνια, για να θυμίζουν την περσική πρόκληση. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι εκεί οι Αθηναίοι είχαν στήσει μια περσική τριήρη, λάφυρο της νίκης κατά των Περσών στη Σαλαμίνα, τιμώντας με τον τρόπο αυτό το θεό Ποσειδώνα. Εκείνη την εποχή το χώρο κατοίκησαν πρόσφυγες από την Αίγινα και τη Σαλαμίνα. Στα ερείπια του ναού στα χρόνια του Περικλή από το 444 μέχρι το 440 π.Χ. χτίστηκε από τον άγνωστο αρχιτέκτονα που κατασκεύασε και το ναό του Ηφαίστου στο λεγόμενο Θησείο, αττικός δωρικός περίπτερος- δηλ. με κίονες που τον περιβάλλουν στις τέσσερις πλευρές- ναός με μάρμαρα από την περιοχή της Αγριλέζας, με έξι κίονες στις στενές και δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές. Το 412 π.Χ. κατασκευάστηκαν οχυρωματικά έργα για να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός της Αθήνας. Οι κίονες του ναού που σήμερα σώζονται είναι, μαζί με το επιστύλιο, εννέα στη βόρεια και έξι στη νότια, από τους οποίους οι τέσσερις είναι αναστηλωμένοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κίονες για να αντέχουν στην αλμύρα της θάλασσας έχουν 16 ραβδώσεις αντί των 20 που είχαν οι κίονες άλλων ναών. Στην εσωτερική ζωοφόρο του ναού υπήρχαν σκηνές από τους άθλους του Θησέα, από Κενταυρομαχίες και Γιγαντομαχίες. 
Πρώτο δημοτικό σχολείο [το] νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται στο βορινό άκρό της κεντρικής πλατείας της πόλης. Στέγασε τους μαθητές του σχολείου μας μέχρι το 1998. Χτίστηκε το 1901- 1902 με έξοδα του Δήμου όταν Δήμαρχος ήταν ο Ιωάννης Ρέλιος, το όνομα του οποίου έχει η οδός όπου βρίσκεται το νέο κτίριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου. Το συγκρότημα αποτελείται από δύο όμοια μέρη γιατί στέγαζε σχολείο αρρένων και θηλέων. Είναι υπερυψωμένο και τα νεοκλασικά του μέρη στις εισόδους έχουν κορινθιακά κιονόκρανα. Αξιοθαύμαστες είναι οι τοιχογραφίες των οροφών του ανατολικού και δυτικού προθάλαμου του κτιρίου. Επίσης στις κεντρικές εισόδους υπάρχουν δράκοντες και κουκουβάγιες, σύμβολα της γνώσης. Αρχιτέκτονας ήταν ο Δ. Καλλίας. ΠΥΡ.ΚΑΛ. [το] Πυριτιδοποιείο - Καλυκοποιείο, εργοστάσιο παραγωγής εκρηκτικών υλών στη κοιλάδα Μπότσαρη
Πωλητές [οι] άρχοντες, στα χρόνια της αρχαίας Αθήνας κάτι σαν σημερινοί Υπουργοί Οικονομικών, που συγκροτούσαν επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για την ενοικίαση των μεταλλείων της Λαυρεωτικής. Ανακοίνωναν, κάθε χρόνο, τα διαθέσιμα μεταλλεία και έφτιαχναν τα σχετικά συμβόλαια με τους ενοικιαστές. Σ� αυτά γραφόταν το όνομα του ενοικιαστή, η τοποθεσία, το όνομα και η τιμή του μεταλλείου.
Ρ
Ρεμίζα [η] ένα από τα πέντε κτίρια που συγκροτούσαν τις εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης. Το αμαξοστάσιο του σταθμού. Το κτίριο κατεδαφίστηκε το 1974 και στο χώρο του υπάρχει σήμερα πάρκο και λειτουργεί η Λαϊκή Αγορά. Αποθηκευτικός χώρος του κάρβουνου και μηχανοστάσιο συντήρησης. Η καρβουναποθήκη ήταν ανοιχτός χώρος, όπου εκτός από το κάρβουνο βάζανε σε ντάνες τις τραβέρσες, τα ξύλινα υποστηρίγματα που κρατούσαν τις ράγες της σιδηροτροχιάς. Το μηχανοστάσιο ήταν στεγασμένος χώρος όπου γινόταν η συντήρηση και το γύρισμα της ατμομηχανής (στο λεγόμενο Μύλο) με κατεύθυνση την Αθήνα.
ΡΕΞ [το] παλιός κινηματογράφος στην κεντρική πλατεία της πόλης μας
ΡΙΟ [το] παλιός κινηματογράφος που ήταν στο χώρο που σήμερα βρίσκονται οι πολυκατοικίες του Καρέλλα
ΡΟΔΟΝ [το] παλιός κινηματογράφος στην πόλη μας, πίσω από το Νέο Καφενείο
Ρολόι [το] ένα από τα ελάχιστα κτίρια της Ελληνικής Εταιρείας που σώζονται μέχρι σήμερα, στο λιμάνι κοντά στο Δημαρχείο. Αποκαλείται έτσι από το ρολόι που υπάρχει στο πάνω μέρος του. Ήταν τα γραφεία επιστασίας της εταιρείας των έργων του λιμανιού. Σήμερα στο κτίριο στεγάζει τις υπηρεσίες του το Λιμενικό Ταμείο Λαυρίου. Ρουμάνικα [τα] συνοικία της πόλης που χτίστηκε από το κράτος (Οργανισμός Λαϊκής Κατοικίας) το 1953 και κατοικήθηκε από Έλληνες που ήρθαν πρόσφυγες από τη Ρουμανία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης
Roux-Serpieri-Fressynet C.E. η πρώτη μεταλλουργική βιομηχανική μονάδα στην Ελλάδα. Ήταν ιταλο-γαλλική εταιρεία που ίδρυσε στην πόλη μας ο Ι.Β. Σερπιέρι το 1864 και η οποία εκμεταλλευόταν τις σκωρίες. Άρχισε από το 1865 να παράγει αργυρούχο μόλυβδο. Το 1873 παραχώρησε τα δικαιώματά της, αντί του ποσού των 11.500.000 γαλλικών φράγκων στην τράπεζα της Κωνσταντινούπολης και μετονομάστηκε σε Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου, πιο γνωστή ως Ελληνική Εταιρεία.
σκωρία [η] ή σκουριά υπόλοιπο από τα καμίνια των αρχαίων μεταλλείων όταν η επεξεργασία του μεταλλεύματος είχε πλέον αρχίσει
Σούνιο [το] ή Σουνιάς ακρωτήριο που βρίσκεται στο νότιο ανατολικό άκρο της Αττικής, 15 χμ. μακριά από το Λαύριο. Ήταν από τους μεγαλύτερους μεταλλευτικούς δήμους της αρχαίας Λαυρεωτικής. Η ονομασία του έχει τις ρίζες του στη λέξη σόφενος [ασήμι] που εξελίχθηκε σε Σοένιον -Σούνιον και σημαίνει τον τόπο που έχει ασήμι. Οι Αθηναίοι είχαν χτίσει γύρω από το βράχο της άκρης ισχυρό τείχος, επειδή το θεωρούσαν, λόγω των μεταλλείων και της θέσης του, τόπο στρατηγικής σημασίας. Στη διάρκεια της μεγάλης ακμής της Αθήνας τον 50 π.Χ. αιώνα χτίστηκε στην άκρη του βράχου ο ναός του Ποσειδώνα [βλέπε λέξη], από τον οποίο σήμερα σώζονται έντεκα κολόνες. Βορειότερα και χαμηλότερα έχουν βρεθεί τα ερείπια του ναού της Σουνιάδος Αθηνάς. Οι ναυτικοί γνωρίζουν το ακρωτήριο, που παλιότερα λεγόταν και Άκρα, με το όνομα Κάβο-Κολόνες. Σήμερα το Σούνιο είναι ένας από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς τόπους της Ελλάδας. Σοφία Αγία [η] ο γνωστός ναός που χτίστηκε από τον Ιουστινιανό στην Κωνσταντινούπολη. Αρχαίες μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο άργυρος του Λαυρίου χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμησή του.
Σπανιόλικα [τα] η παλαιότερη συνοικία του Λαυρίου και ταυτόχρονα ο πρώτος εργατικός οικισμός της Ελλάδας. Δημιουργήθηκε από Ισπανούς καμινευτές που ήξεραν από μεταλλεία και ήρθαν στην πόλη μας να δουλέψουν για την πρώτη εταιρεία του Σερπιέρι, από την Καρθαγένη της Ισπανίας. Οι πρώτοι από αυτούς έφτασαν στο Λαύριο τον Απρίλιο του 1865.
Σπιρτάδικο [το] βλ ΒΕΛΠΕΞ
Στάβλοι [οι] το κτίριο που στεγάζει, σήμερα, την Πυροσβεστική υπηρεσία ήταν οι στάβλοι της Ελληνικής Εταιρείας
Σταθμός [ο] έτσι λέγεται σήμερα η ανατολική πλευρά της πλατείας του Ηρώου, γιατί εκεί βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις του αττικού σιδηρόδρομου, που τις αποτελούσαν πέντε αυτοτελή κτίρια Το «Υπνωτήριο Έλξεως» που σώζεται και λειτουργεί ως ουζερί κοντά στο λιμάνι και στο οποίο διανυκτέρευαν οι εργαζόμενοι στα τρένα, το «Καφενείον του Σταθμού» που σήμερα είναι καφέ- μπαρ, το εκδοτήριο των εισιτηρίων που αργότερα ήταν εκτελωνιστικό γραφείο, το διώροφο «Υπνωτήριον Εργατών» για τους συντηρητές του Σταθμού που τώρα είναι Δικηγορικό γραφείο και οι Ρεμίζες [βλ. λ.] που έχουν κατεδαφιστεί από χρόνια. Συγγρός Ανδρέας (1828-1899) τραπεζίτης από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα ήρθε στη χώρα μας, ίδρυσε την Ηπειροθεσσαλική τράπεζα και αναμείχτηκε σε σπουδαία έργα, όπως η αποπεράτωση της Διώρυγας της Κορίνθου. Έκανε πολλές δωρεές και ευεργεσίες. Διέθεσε τα απαιτούμενα χρήματα για την κατασκευή της μεγάλης λεωφόρου που φέρνει το όνομά του και συνδέει την Αθήνα με το Φάληρο. Έχτισε τα μουσεία των Δελφών και της Ολυμπίας, το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας, φυλακές στην Αθήνα και νοσοκομείο μεταδοτικών νόσων. Εκλέχτηκε βουλευτής πολλές φορές. Διέθεσε τα κεφάλαια για την εξαγορά των δικαιωμάτων της πρώτης εταιρείας του Σερπιέρι και την ίδρυση της Ελληνικής εταιρείας, υπήρξε σίγουρα πρωταγωνιστής και στις δύο φάσεις του λαυρεωτικού ζητήματος.
Συνοικισμός [ο] συνοικία της πόλης που δημιουργήθηκε με τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 με προκατασκευασμένα ομοιόμορφα σπίτια και φιλοξένησε πρόσφυγες
Σωματείο Μεταλλευτών Ελλάδας [το] συνδικαλιστικό όργανο των μεταλλωρύχων, ένα από τα πρώτα εργατικά σωματεία που ιδρύθηκαν αρχικά ως αλληλοβοήθεια των εργατών, στην Ελλάδα (1880), με πολλούς αγώνες. [βλ. απεργίες μεταλλωρύχων]. Το τελευταίο καταστατικό λειτουργίας του έχει εγκριθεί το 1935.
τραχείτης [ο] σκληρή πέτρα που στη διάρκεια της λειτουργίας των μεταλλείων την αρχαία εποχή την έφερναν από τη Μήλο. Με αυτήν οι δούλοι έσπαγαν σε μικρά κομμάτια το μετάλλευμα πριν το μεταφέρουν στα πλυντήρια.
τρενάκι [το] έτσι αποκαλούσαν οι Λαυριώτες τον αττικό σιδηρόδρομο
τριήρης [η] αρχαίο πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές κουπιά. Στόλο 200 τέτοιων πλοίων (το περίφημο ξύλινο τείχος) κατασκεύασαν οι Αθηναίοι με τον άργυρο της Καμάριζας, μετά από πρόταση του Θεμιστοκλή στην εκκλησία του Δήμου, και έτσι κατόρθωσαν να νικήσουν τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ.
Τσίλερ Έρνστ (1837-1923) Γερμανός αρχιτέκτονας του νεοκλασικισμού που έζησε και εργάστηκε στην Ελλάδα Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Δρέσδης και ήρθε στη χώρα μας το 1860 ως βοηθός του Θεόφιλου Χάνσεν, αναλαμβάνοντας την επίβλεψη των έργων του. Μελέτησε τα αρχαία μνημεία κι έγραψε μελέτες για τον Παρθενώνα και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Παράλληλα έκανε μελέτες δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων. Τα νεοκλασικά κτίρια του νεότερου Λαυρίου στηρίζονται στη δική του αρχιτεκτονική τεχνοτροπία και το κτιριακό συγκρότημα της Ψαραγοράς (η αγορά της Ελληνικής Εταιρείας) λέγεται και αγορά του Τσίλερ. Πιο γνωστά έργα του είναι τα ανάκτορα στην οδό Ηρώδη του Αττικού, το κτίριο της σχολής Ευελπίδων, το Κεντρικό Ταχυδρομείο της Αθήνας, το Εθνικό και το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας. Τα έργα του που εκφράζουν τον ελληνικό λαϊκό νεοκλασικισμό, χαρακτηρίζονται από μεγάλο φόρτωμα διακοσμητικών στοιχείων και πολλές φορές «ρωμαΐζουν» (δηλ. μοιάζουν με αρχαία ρωμαϊκά κτίρια).
Υπνωτήριον Εργατών [το] βλ. λ. Σταθμός
Φόρος [ο] κτίριο που σώζεται στην βορινή είσοδο της πόλης και λειτούργησε στο παρελθόν ως σταθμός του αττικού σιδηρόδρομου [βλ. λ] στο Θορικό. Λέγεται έτσι γιατί εκεί εισπράττονταν, σύμφωνα με τους νόμους που υπήρχαν, τα λεγόμενα διαπύλια τέλη, δηλαδή ο φόρος για τα προϊόντα που εισάγονταν στο Δήμο της Λαυρεωτικής.
φρέαρ [το] πηγάδι // κάθε όρυγμα που οδηγεί σε μεταλλευτικά στρώματα. Τέτοια ορύγματα υπάρχουν διάσπαρτα στη λαυρεωτική γη.
Φρέαρ Λουίζα [το] μεταλλευτικό όρυγμα στην περιοχή της Πλάκας, βάθους 100 μ.
Φρέαρ Σερπιέρι [το] αρχαίο μεταλλευτικό φρέαρ στην Καμάριζα που έγινε μεγαλύτερο στα χρόνια της Γαλλικής Εταιρείας και αποτέλεσε το κέντρο εξόρυξης καλαμίνας της περιοχής. Είχε βάθος 165 μ., 5 πατώματα και μεγάλο δίκτυο στοών με σιδηροτροχιές για τη μεταφορά των μεταλλευμάτων. Είναι σημαντικό μνημείο της βιομηχανικής τεχνολογίας και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Χάος [το] βάραθρο στην Καμάριζα που προήλθε από καθίζηση του εδάφους. Λένε ότι στην περιοχή πριν από εκατομμύρια χρόνια υπήρχε ποτάμι που με την καθίζηση χάθηκε, βρίσκοντας διέξοδο αλλού. Χάρακας [ο] αρχαίο όνομα της περιοχής των Λεγρενών Χύμα [η] εταιρεία αποθήκευσης χημικών υλικών στην περιοχή του Θορικού
Ψαραγορά [η] είναι η αγορά του Τσίλερ, (βλ. λ.) οικοδομικό συγκρότημα στο κέντρο της πόλης που χτίστηκε από την Ελληνική Εταιρεία το 1885, δείγμα της αρχιτεκτονικής του ελληνικού λαϊκού νεοκλασικισμού του τέλους του 19ου αιώνα. Η εταιρεία νοίκιαζε τα κτίρια σε εμπόρους. Ήταν η αγορά του Λαυρίου. (Σήμερα αγορά λέμε όλο το κέντρο της πόλης). Χαρακτηρίζεται από τον εσωτερικό, χωρίς σκεπή, λιθόστρωτο χώρο και το σιντριβάνι που υπάρχει στη μέση του. Σήμερα εκεί λειτουργούν ψαράδικα και κρεοπωλεία. 
