Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ ΟΛΓΑΣ ΚΑΚΑΒΟΓΙΑΝΝΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΙΑΤΡΟΥ
«Μεσόγεια . Το χαμένο περιβόλι της Αττικής»
(Λαύριο 3/5/2017)
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι και συντοπίτες.
Την πρώτη γνωριμία μου με τον μεσογείτικο κάμπο, την χρωστάω στον Γιώργο Χατζησωτηρίου, ένα μαγιάτικο πρωί του 1984, στις 5 30 η ώρα , ώρα κυνηγού, όταν το πούσι άρχιζε σιγά-σιγά να ανασηκώνεται από τους αμπελώνες στην Τσαλμέζα.
Όταν το 2000 φίλοι από τα Μαρκόπουλο μου πρότειναν να γράψω ένα κείμενο για τα Μεσόγεια απόρησα , πως εγώ, μια ξένη, θα μπορούσα να εκφράσω καλύτερα από έναν ντόπιο τα αισθήματα που γεννά αυτός ο τόπος στους κατοίκους, η τους επισκέπτες του. Με έκπληξη διαπίστωσα, ότι η προσέγγιση των γηγενών ήταν περισσότερο ακαδημαϊκή από την δική μου, μιας καθ υιοθεσίαν Μεσογειτίσσας , που ήταν προσέγγιση , όχι με τον νου αλλά με την καρδιά και όλες τις αισθήσεις ανοιχτές, τα μάτια στο χρώμα των λόφων και στων λουλουδιών και τα αυτιά στην γλυκιά πνοή του ανέμου και στο κελάϊδισμα των πουλιών
Αυτά τα θεσπέσια, θεια δώρα της Μεσογαίας, δώρα της Άρτεμης, η θεία φύση, ή της Αθηνάς, η καλλιεργημένη γη με τους ελαιώνες και τα αμπέλια , ενέπνευσαν τόσο τους αρχαίους ποιητές και συγγραφείς, όσο και τους νεώτερους περιηγητές απ΄ τον 18ο αι., και τους σημερινούς ντόπιους ή επισκέπτες. Εδώ σφιχταγκαλιασμένοι, στις ίδιες θέσεις η Άρτεμη και η Αθηνά με την Παναγία στην Μερέντα, , η Δήμητρα με την Αγία Παρασκευή και ο αη -Γιώργης με τον Ασκληπιό στην Παιανία, ο Απόλλωνας με τον Προφήτη Ηλία στον Υμηττό, οι Άγιοι Θεόδωροι με τους στρατιώτες Μεγάλους Θεούς , τους Διοσκούρους στο Πέτα, οι Νύμφες και οι Υπερβόρειες Παρθένοι με την Υπαπαντή και την Ζωοδόχο Πηγή στο Πανί, ο Άγιος Αθανάσιος στα αρχαία νεκροταφεία.
Από εδώ πέρασαν εκατοντάδες περιηγητές, αρχαίοι και νεώτεροι , προσκυνητές , αλλά και λαφυραγωγοί. Άφησαν όμως τις μαρτυρίες τους, που από αυτές ανθολογεί ο Γιώργος Ιατρού.
O Λουδοβίκος Ross , πρώτος προϊστάμενος, της πρώτης δημόσιας Υπηρεσίας του νέου Ελληνικού κράτους , της Αρχαιολογικής , το 1832-3 μαρτυρεί ,για τις συνθήκες της εποχής και την προσπάθεια οργάνωσης του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Οι ντόπιοι νεώτεροι συγγραφείς , ο Νικ. Τούντας και ο Χρ. Παπαχρήστου από τα Σπάτα, ο Γιώργ. Χατζησωτηρίου , ο Γιώργ. Σταματίου, ο Λευτ. Βεκρής από την Παιανία, ο Γ. Πρόφης από το Κορωπί, ο Σταμ. Μεθενίτης και ο πατήρ Ιωάννης Ηλίας από το Μαρκόπουλο, ο Χριστος Ν. Πέτρου- Μεσογείτης και ο Π. Φιλίππου από τα Καλύβια, ο Χρ. Ενεισλίδης, - Στρατοκόπος από την Κερατέα και οι Θ. Δαλάκογλου και Μαν.Τσαλικίδης από την Ανάβυσσο μας μεταφέρουν τις αναμνήσεις των παλαιών, αλλά και τα δικά τους βιώματα .
Στα δεκάδες αρχαία χωριά του κάμπου και των παραλίων του, αναγνωρίζουμε ένα αρχαίο τοπωνύμιο, ή έναν αρχαίο δήμο, της Παλλήνης, του Γαργηττού, της Παιανίας του Δημοσθένη, που το άγαλμα του, αντίγραφο του αγάλματος του Δημοσθένη στο Μουσείο της Κοπεγχάγης, στέκεται στην είσοδο της πόλης, της Ερχιάς του Ξενοφώντα, της Όης και του Σφηττού, στο Κορωπί , του Αραφήνα, των Φιλαϊδών στην Βραώνα του Πεισιστράτου, της Αγγελής στο Αγγελήσι, του Αγνούντα στο Μαρκόπουλο και του Μυρρινούντα στην Μερέντα , με την Στειριά στο Πόρτο Ράφτη και τις Πρασιές στον Πρασά, και από την άλλη πλευρά, τις Λαμπτρές στα Λαμπρικά και το Κίτσι, τα Πρόσπαλτα και τις Θορές στην περιοχή των Καλυβίων τους Φρεάρριους στην Φέριζα, πατρίδα του Θεμιστοκλή, την Ανάφλυστο στην Ανάβυσσο, και στα ανατολικά την Κεφαλή, την σημερινή Κερατέα, τους Ποτάμιους, στο σημερινό Ποτάμι και τον Θορικό, στο Θερικό.
Έτσι η «δρομέζα» του Ν. Τούντα, ο δρομάκος που από τα Σπάτα, τον αρχαίο «πάγο», δηλ. το βραχώδες ύψωμα του χωριού, πλαισιωμένος από κυπαρίσσια , αρχαία μνημεία και το « πρωϊνό, ανοιξιάτικο σάλπισμα της ανθισμένης αμυγδαλιάς στον χειμωνιάτικο ουρανό», όπως λέει ο Κ. Ουράνης ( Κλ. Νεάρχου), οδεύει προς τον Άγιο Πέτρο, ίσως είναι πάνω στον δρόμο, που από το ιερό της Ήρας Θελχινίας , όπως μας λέει η «Δημαρχία η Μείζων»,( η μεγάλη επιγραφή , που βρέθηκε στο Πουσιρί, (όπου υποθέτουμε ότι είναι το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο του δήμου της Ερχιάς, και μιλάει για όλες τις εορτές των κατοίκων της)
Και οι μεγάλοι δρόμοι, όπως η Στειριακή , που από την Στειριά, το Πόρτο Ράφτη, το πρώτο μεγάλο λιμάνι της Αθήνας που έβλεπε στο Αιγαίο και τα παράλια της Μικρασίας, όδευε προς την Αθήνα, με τα πηγάδια στα σταυροδρόμια, το Πούσι Λέδι ( με τους τοίχους) , και του Κόκλα (με τις κούκλες= τα αρχαία πήλινα αγαλματάκια). Και δίπλα στους δρόμους αυτούς αναπτύσσονταν κάποιες αραιές αγροικίες και μέσα στα κτήματα οι ταφικοί τύμβοι, όπως του Βουρβά, της Μερέντας και της Αναβύσσου, με τους άλκιμους κούρους, όπως ο δυο φορές δύστηνος Κροίσος , που οι αρχαιοκάπηλοι τον πριόνισαν για να τον στείλουν στην Γαλλία, και τις χαριτόβρυτες κόρες, όπως η Φρασίκλεια, που θρηνούν, ότι κατέβηκαν στον Άδη, πριν γευθούν την χαρά του γάμου. Και παραδίπλα οι οικογενειακοί ταφικοί περίβολοι με τις αρχαίες επιτύμβιες στήλες, τα μαρμάρινα λιοντάρια, όπως αυτό της Κάτζας, που επισκέφθηκε ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, τις λεοντόκορμες σφίγγες με τα τοξωτά φτερά, όπως των Σπάτων και της Ντρίβλιας, αλλά και τους ταύρους , όπως του Μαρκόπουλου, που πιάσαμε στα χέρια αρχαιοκαπήλων στο χωριό.
Και σε αυτά τα χωράφια , αρχαίοι, που από το 6000 π.Χ κατοικούσαν στις μικρές καλύβες, όπως πυκνά τις βρίσκουμε στον κάμπο, και νεώτεροι μεσογείτες, υλοποίησαν την «εποποιϊα» της σποράς , του θέρου και του αλωνίσματος του κριθαριού και του σιταριού , όπως λέει ο Χρ. Παπαχρήστος, και αργότερα ανέπτυξαν την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκαλλιέργεια...
Αυτόν τον κάμπο επέλεξε να αγναντεύει ες αεί ο Μάνος Χατζηδάκης, ιδρύοντας τον τάφο του στα υψώματα της Παιανίας.
Αυτός ο τόπος του μέτρου και της ομορφιάς, που διαπλάθει «ανθρώπους» παραδόθηκε αλόγιστα στις μπουλντόζες που συχνά κατέστρεψαν ό,τι για χιλιετίες διαφύλαξε στα σπλάχνα του, όπως το έρμο το Ζαγάνι, για την καταστροφή του οποίου διαμαρτυρήθηκαν από τα Πανεπιστήμια της Σορβόννης και της Χαϊδελβέργης ( όχι όμως και τα Ελληνικά!!) και γράφτηκε από τον Ηλία Οικονομόπουλο ….σονάτα για πιάνο.
Δεν είναι ασύμβατα η προστασία της σημερινής ζωής, η διαφύλαξη της αρχαίας κληρονομιάς, και η ανάπτυξη, θέλει όμως μελέτη και προσεκτική εφαρμογή, όπως άλλωστε προβλέπουν οι Νόμοι.
Μετά την «γαίας ατίμωση», όπως είχε χαρακτηρίσει παρόμοιες καταστροφές του αττικού τοπίου ό σοφός αρχιτέκτονας Δημ. Πικιώνης και τον βιασμό κατ΄ εξακολούθηση της «πανάγιας αττικής γης, όπως λέει ο Χρ. Παπαχρήστου, τίποτε δεν θα είναι ίδιο για τα παιδιά μας, τις μέλλουσες γενεές, όλα θυσία στο κέρδος και την ψευτοάνεση μας.
Αυτόν τον τόπο λάτρεψαν οι φιλέλληνες, θαυμαστές του αρχαίου πολιτισμού, που την περπάτησαν και την μελέτησαν, (άσχετα αν κάποιοι αρχαιοκάπηλοι, φόρεσαν τον μανδύα του αρχαιόφιλου και την κατασκύλεψαν) . Oι αρχαιολόγοι, Λουδοβίκος Ross και o Αλφρέδος Milchoeffer ( τελη 19ου αι.) , o παραμυθάς Χάνς Κρίστιεν Andersen, που θαύμασε το λιοντάρι της Κάτζας, ο Ρεϊμπώ που επισκέφθηκε το Μαρκόπουλο (στο 1825) και πολλοί άλλοι στα βιβλία τους περιέσωσαν πλούσιες πληροφορίες όχι μόνο για τις αρχαιότητες, αλλά και για την καθημερινή ζωή ακόμη και για την ομορφιά των γυναικών της εποχής , με τις οποίες ο Γ. Ιατρού μας φέρνει σε επαφή.
Από νεώτερους συγγραφείς, ξένους και ντόπιους, έχουμε γλαφυρές περιγραφές των χωριών και των εθίμων της εποχής ( π. χ. από τον Παπαδιαμάντη, μέχρι την ευφάνταστη σύλληψη από τον Καζαντζάκη , στον Ζορμπά, της ιδέας για την δημιουργία λογοτεχνικού-καλλιτεχνικού κοινόβιου στην θέση του Αγιάννη του Κυνηγού. Την εποποιία του βίου του Δανιηλόπουλου, τέκνου του επί χιλιετίες ακμαίου ελληνισμού της Μαύρης θάλασσας, που αφού το επιχειρηματικό του δαιμόνιο μεγαλούργησε στις … «ελληνικές» πόλεις του Εύξεινου κατέληξε διωγμένος και φτωχός στα «Ρουμάνικα» του Λαυρείου, συνοικισμό προσφύγων , για να ριζώσει τελικά στις γκουμουράδες του Κορωπιού και να ξαναδιαπρέψει , όπως μας τα αφηγείται γλαφυρά η Μαριάννα Κορομηλά στο έξοχο βιβλιο της, (του 1988), «Ευτυχισμένος που έκανε το ταξείδι του Οδυσσέα». Και μαζι τους ο Γιάννης Πρόφης, άλλοτε με την πένα του και άλλοτε με τον χρωστήρα του, ανιστορεί τα παληά ωραία έθιμα, αλλά και τραγικές ιστορίες, όπως η «σφαγή του Κορωπιού», από τους Γερμανούς κατά την αποχώρηση τους, τον Οκτώβρη του 1944. .
Σύγχρονοι όμως γηγενείς μεσογείτες συγγραφείς, καταγράφουν συχνά με σπαρακτικό τρόπο και την σημερινή κατάλυση του φυσικού περιβάλλοντος και την απώλεια του ανθρώπινου τρόπου ζωής, από τα φαραωνικά Δημόσια Έργα , αλλά και την οικοπεδοποίηση, όπως οι Κορωπιώτισσες, η αρχαιολόγος, λογοτέχνης και κινηματογραφίστρια Μαρία Γαβαλά, και η λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ελένη Γκίκα.
Τις προσπάθειες παλαιών δημοτικών αρχόντων του Μαρκόπουλου και ευαίσθητων πολιτών ( του Νίκου Κατσίκη, του Δημ. Μεθενίτη ), και νεότερων προσθέτω εγώ, (του Φώτη Μαγουλά και του Κώστα Δαρεμά) , για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου του τόπου τους και την ανάδειξή του αναθυμάται ο Μάνος Ελευθερίου, (από τον υγροβιότοπο της Βραώνας, μέχρι τα αρχαία πηγάδια και τον έλεγχο των παράνομων λατομείων που κατάτρωγαν το βουνό της Μερέντας. Να ξέρει , ο Μάνος Ελευθερίου, ότι ο υγροβιότοπος έχει κηρυχθεί προστατευόμενος χώρος και έχει ενταχθεί στις περιοχές Natura, και τώρα μπορεί να τον χαιρόμαστε , τον χειμώνα με τις μαυρόκοτες και τους αργυροτσικνιάδες και την άνοιξη με τις μικρές νεροχελώνες που πλέουν ανάμεσα στα ολάνθιστα ρόδινα αρμυρίκια.
Και ο λόφος της Άρτεμης με το πανάρχαιο χωριό, (από το 4000 π.Χ.), και το ιερό της στα πόδια του, δίπλα στον Άη Γιώργη. Εκεί πίστευαν ότι θάφτηκε η ιέρεια της θεάς, η Ιφιγένεια, που την είχε φέρει πίσω από την χώρα των Ταύρων, την Ταυρικη Χερσόνησο, (την σημερινή Κριμαία), και αναπτύχθηκε το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, προστάτιδας των επιτόκων και μικρών παιδιών. Σε αυτήν την θεά της φύσης έταζαν τα μικρά κορίτσια τους οι Αθηναίοι, τις άρκτους, δηλαδή τις αρκουδίτσες, και τα έφερναν στο ναό μέχρι την πρώτη ενηλικίωση , για να εκπαιδευτούν. Τα βλέπουμε, όπως οι γλύπτες τα απεικόνισαν να πηγαίνουν στην θεά κρατώντας τις προσφορές τους, ένα λαγουδάκι, η ένα παπάκι. Ποια ανθρώπινη παράδοση χιλιετιών κρύβεται πίσω από αυτό το έθιμο, που το είδαμε να επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας , μέσα από τις μικρές ουρσουλίνες των καθολικών νηπιαγωγείων, αφού ούρσους, ( ursus), είναι ακριβώς η άρκτος.
Την εποποιία στην κυριολεξία της ανασκαφής στην Βραώνα, στη 10ετία ήδη του ’40 από τον Γιάννη Παπαδημητρίου, και της ανάδειξης του αρχαίου ιερού μέσα από την λάσπη του έλους περιγράφει η Νίτσα Τζώρτζογλου, στο βιβλίο της «Προ Χρ. στην Βραώνα»,και η Ελένη Λαδιά. Σε αυτόν τον χώρο ο Οδυσσέας Ελύτης ονειρεύτηκε, με ανοιχτά μάτια, μια μικρή άρκτο, ζωντανή , ανάμεσα στη χλόη και τα λουλούδια.
Το διπλανό λιμάνι , ο Πόρτο Ράφτης, όπου υπήρχε ο αρχαίος δήμος της Στειριάς, ήταν το αρχαιότερο και μεγαλύτερο λιμάνι της Αθήνας και πριν από το 1000 π.Χ. οδηγούσε τόσο στην Ανατολή και την Αίγυπτο , όπως φάνηκε από τα πολύτιμα αιγυπτιακά ευρήματα του μυκηναϊκού νεκροταφείου της Περατής, και αργότερα στην Μαύρη θάλασσα και τις στέπες της Ρωσίας , όπου κατοικούσαν οι Υπερβόρειοι, και απ΄ όπου καταγόταν η μάνα του Απόλλωνα , η Λητώ, και όπου έστελνε τον γιό της κάθε χειμώνα. Από εκεί, την περιοχή της Αγίας Πετρούπολης, πριν 20 χρόνια , ένα μικρό πολύχρωμο, ξύλινο σκάφος, κωπηλατώντας μέσα από τις λίμνες , τα ποτάμια και τα κανάλια, έφθασε στην Αττική , στο Πόρτο Ράφτη, αναβιώνοντας το Ταξείδι των Υπερβορείων, που κάθε άνοιξη έφερναν τα δώρα τους στο ιερό του Απόλλωνα στις Πρασιές, (που το βρήκαμε στον Πρασά , στο Νάτσο, καθώς και το ωραίο κεφάλι του θεού), και από εκεί οι αθηναίοι τα πήγαιναν στην Δήλο. Η είσοδος αυτού του μικρού σκάφους στο λιμάνι στην Πούντα, συμβόλου πανάρχαιων, αμφίδρομων ταξιδιών των προγόνων μας, μας έφερε ένα παράξενο ρίγος.
Και επιστρέφουμε στην Μερέντα. Ο Eυθ. Μαστροκώστας και ο Βαγγ. Κακαβογιαννης, πρώτοι αντίκρυσαν το κάλλος και ένοιωσαν τον σπαραγμό της λατρεμένης κόρης Φρασίκλειας .
«Είμαι ο τάφος της Φρασίκλειας. Κόρη θα αποκαλούμαι πάντα, . γιατί αντί για γάμο αυτό το όνομα μου έλαχε από τους θεούς».
γράφει το επίγραμμα στην βάση του αγάλματος .
Και ο Jesper Sνenbro, από την ομιχλιασμένη Σουηδία, αναδιφεί την σημασία του ονόματος της , της κόρης που δεν ξέρουμε που ήταν η οικία της , αλλά είχε περπατήσει στα δρομάκια και τους ανθοστόλιστους αγρούς της Μερέντας πηγαίνοντας να αφήσει τις προσφορές της στον ναό της ΄Αρτεμης ή της Αθηνάς, να πάρει νερό από την ιερή πηγή, (που αργότερα έγινε μεγάλη κρήνη και ελπίζω να την δούμε όλοι αναστηλωμένη), να στολίζει τους τάφους των γονιών της στο μεγάλο νεκροταφείο του δήμου, δίπλα στον φαρδύ δρόμο, που από τον Αγνούντα κατέβαινε στο λιμάνι του Πρασά, στο Αυλάκι , απέναντι από το αρχαίο πηγάδι της Μερέντας, όπου ετάφει και εκείνη. Της Μερέντας , που την κρατούσαμε μεχρι το 2000 αλώβητη, και όσο και αν προσπαθήσαμε οι Αρχαιολόγοι, μπορεί να σώσαμε τα περισσότερα αρχαία , αλλά το αττικό τοπίο βγήκε βαριά τραυματισμένο, (όπως με ευαισθησία επισημαίνει η γλύπτρια Μάρω Μπαρτζίλη,(Κύπρια την καταγωγή ,αλλά τώρα…Κουβαριώτισσα), από περιττά, ογκώδη και ακαλαίσθητα κτίρια, που τώρα ρημάζουν. Οι Αρχαιολόγοι , που αμαθείς ή αδίστακτοι «διαμορφωτές της κοινής γνώμης», ή πολιτικοί , πρόσφατα με αφορμή τα σημαντικά αρχαία στο Αμύνταιο, ή τα άλλα στο Ελληνικό, μας έχουν κατηγορήσει ως …. «εχθρούς του λαού», και ας τους εξηγούμε ,ότι όλα μπορούν να γίνουν σωστά , όπως προβλέπουν άλλωστε οι νόμοι, αρκεί να υπάρχει συνεργασία. Ας ελπίσουμε ότι ο σημερινός ιδιοκτήτης της Μερέντας θα επιδείξει περισσότερη ευαισθησία από τους …..αρμόδιους του ΤΑΙΠΕΔ, που την πούλησαν σαν απλό χωράφι, δηλώνοντας κατά την σύνταξη του συμβολαίου, ότι δεν υπάρχουν αρχαία, ενώ ένα τμήμα ήταν κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος από το 1989, και ο ΟΔΙΕ μας είχε χρηματοδοτήσει την πρώτη έκδοση για τα ευρήματα των νέων ανασκαφών. Και επί πλέον ο ΟΠΑΠ ελπίζω να φανεί ευφυής και να αναδείξει αυτόν τον μοναδικό στην Αττική αρχαιολογικό χώρο, όπου εκτός από τα προϊστορικά χωριά , (από το 6000 π.Χ.), έχουν αποκαλυφθεί όλοι οι δημόσιοι χώροι του αρχαίου δήμου, ναός , Αγορανομείο(;), ιερό του Διός Φρατρίου, όπου οι φράτρες, (οι φάρες που λέμε σήμερα), κατέγραφαν τα αγόρια τους, τους μελλοντικούς αθηναίους πολίτες, τέμενος του Απόλλωνα, ιερό της Αφροδίτης για την φροντίδα των περαστικών από και προς το λιμάνι της Στειριάς, αλλά και τα νεκροταφεία τους δίπλα στους κεντρικούς δρόμους. Όλα αυτά θα αποτελούν , μαζί ίσως με ένα μελλοντικό Μουσείο, πόλο έλξης για εκατοντάδες επισκέπτες.
Και από την Μερέντα προχωρώντας νότια, στην κοιλάδα του Πρόϊ Στείρι στα αρβανίτικα, δηλ. του ρέματος της Στειριάς ,οι αρχαίοι θεοι και οι άγιοι, αγκαλιασμένοι, η Υπαπαντή, στο μικρό Νυμφαίο, και μετά ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Αντώνιος στα αρχαία νεκροταφεία
Στα Καλύβια, το χωριό που έχει το προνόμιο να έχει γεννήσει έναν μεγάλο επιστήμονα, αρχαιολόγο, επιγραφολόγο , αλλα και μελετητή των ντόπιων εθίμων των νεώτερων εποχών, τον Χρίστο Ν. Πέτρου- Μεσογείτη. ΄Εζησε στους δύσκολους προπολεμικούς χρόνους, άφησε σημαντικό επιστημονικό έργο, αγωνίστηκε στο μέτωπο το 1940 και πέθανε ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες της Κατοχής. Από τα Καλύβια οι δρόμοι που κατεβαίναν προς την δυτική πεδιάδα, γεμάτοι πλούσια αμπέλια και ελαιώνες, ήσαν οι ίδιοι αρχαίοι δρόμοι με τις ροδοσιές που οδηγούσαν στον πλούσιο αρχαίο δήμο, την Ανάβυσσο και έφθαναν στο ιερό Σούνιο. Γι’ αυτό ήσαν πλαισιωμένοι από μεγάλους τύμβους και νεκροταφεία με ωραία αγάλματα που λίγα έμειναν στον τόπο μας, όπως ο κούρος Κροίσος, και ο Αριστόδικος , και πολλά στολίζουν τα ξένα Μουσεία , ο κούρος και η στήλη των δύο αδελφών στην Νέα Υόρκη, η «Θεά του Βερολίνου», δηλαδή, η κόρη της Κερατέας, ο κούρος του Μονάχου, φυγαδευμένα από επώνυμους …φιλότεχνους, που καλλιεργούσαν δήθεν αμπέλια, ή ανθοκήπια στην περιοχή.
Το νοτιότερο κομμάτι της , εκτεθειμένο στους πειρατές που αιώνες λυμαίνονταν τα παράλια, έμεινε ακατοίκητο με τους λίγους κατοίκους να έχουν αποτραβηχτεί στα Μεσοχώρια , το μέσα χωριό δηλαδή, στην Ανάβυσσο και την Κερατέα, και το Καταφύκι, το καταφύγιο δηλ. με το Πυργάκι. Αυτή ακριβώς η περιοχή που οι αριστοκρατικές οικογένειές της , στην εποχή πριν από τα κλασικά χρόνια εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία του Λαυρείου και είχαν συγκεντρώσει μεγάλο πλούτο και ήταν πυκνά κατοικημένη, ξαναζωντάνεψε με τη εγκατάσταση των προσφύγων από την Φώκαια στα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας και την Αρετσού , στην Προποντίδα. Ο Ηλίας Βενέζης στην «Γαλήνη», δίνει εικόνες του αγώνα των ξεριζωμένων της Μικρασίας , που επέστρεψαν στην αρχική Ιωνία , να στεριώσουν στην νέα τους πατρίδα, αλλά επίσης γράφουν και οι νεώτεροι Αναβυσσιώτες, ο Μαν. Τσαλικίδης και ο Θόδ. Δαλάκογλου .
Οι φιλέλληνες, (ή μήπως οι πραγματικοί ΄Ελληνες;;;), ο ποιητής Π. Λήβυ και ο συγγραφέας Ζακ Λακαριέρ, που λάτρεψαν την ομορφιά της Aττικής, θρηνούν την μετάλλαξη , όπου πλέον κυριαρχούν τα τουριστικά ξενοδοχεία και οι τσιμεντένιες κατοικίες. Και τώρα οι …αναπτυξιολάτρες ονειρεύονται μια «Αθηναϊκή Ριβιέρα» για πλούσιους επισκέπτες, (τρομάρα μας).
Και η Ζαχαρώ Φρατζέσκου, μοιρασμένη σε 4 πατρίδες: την μικρασιατική Φότσα, τις δικές μας Παλαιά και Νέα Φώκαια, την Μασσαλία και το Αμπούριας της Καταλωνίας, το αρχαίο Εμπορείον, που διατηρεί ακόμη το όνομά του , αρμενίζει στον χρόνο και την Μεσόγειο.
Και γυρνώντας από την άνατολική πλευρά από το Πάνειο όρος, το Κερατοβούνι, φθάνουμε στην Κερατέα , το Ποτάμι και το Θερικό, δηλ. την Κεφαλή,τον δήμο των Ποταμίων και τον Θορικό των αρχαίων, με την λάμψη του ασημιού να βγαίνει από τα σπλάχνα του, όπως λέει το όνομα του , σαν τον θορό, το ζεστό ανδρικό σπέρμα. Εδώ έχει βρεθεί η αρχαιότερη, μέχρι στιγμής στοά εξόρυξης, χρονολογημένη στο 2300 π.Χ και ίσως ακόμη παλαιότερα, πριν το 3500 π.Χ. , στην οποία συνεχίστηκε η εξόρυξη μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ, και ίσως από το δικό της ασήμι να στολίστηκε και η Αγιά Σοφιά , όπως γράφει ο Παύλος Σιλεντιάριος, στο μεγάλο ποίημα του για τον ναό.
Αυτό το ασήμι, ο σούνος των μυκηναϊκών πινακίδων ( προφανώς από το Σούνιον), ανέδειξε τον Θορικό σε ένα ισχυρό μυκηναϊκό βασίλειο, με βασιλιά τον Κέφαλο και 2 βασιλικούς θολωτούς τάφους στο Βελατούρι , όπου αργότερα εξελίχθηκε σε μια μικρή πόλη, την πρώτη βιομηχανική πόλη της Ευρώπης, η οποία ίδρυσε το αρχαιότερο θέατρο, που σήμερα κινδυνεύει από αντιεπιστημονικές από άποψη αρχιτεκτονική επεμβάσεις και πρόσθετες κατασκευές, άσχετων τεχνικών, η αφελών λαϊκιζόντων . Το μαγευτικό σκηνικό αυτού του θεάτρου, ο κόλπος του Θορικού, όπου αποβιβάστηκε η Δήμητρα , αναζητώντας την Περσεφόνη, και η πράσινη πεδιάδα, ελπίζουμε να μην μετατραπούν σε ένα ακόμη λιμάνι ( παραδομένο σε κάποιον «χρυσοφόρο» επενδυτή), ή σε μια θάλασσα νέων αυθαιρέτων.
Το ασήμι της Λαυρεωτικής έκανε ισχυρή την οικονομία της αρχαίας Αθήνας και οδήγησε στην ακμή της και την δημιουργία του αξεπέραστου κλασικού πολιτισμού, αλλά και του πιο ανθρώπινου πολιτικού συστήματος , της δημοκρατίας. Αλλά ο σημερινός θησαυρός αυτής της γής είναι το τοπίο και τα μνημεία της, που στο παρελθόν υπέστησαν βάρβαρη σκύλευση, όχι μόνο από τους αμαθείς ντόπιους, αλλά κυρίως από μεγαλόσχημους διακινητές πριν τον πόλεμο, όπως αποκαλύπτει έγκριτος γερμανός αρχαιολόγος στο βιβλίο του για την λεγόμενη «θεά του Βερολίνου», δηλαδή την αρχαϊκή κόρη της Κερατέας , και όπως διαπιστώθηκε, από την μόλις πριν 50 χρόνια διακίνηση από την Κερατέα στο Μουσείο Πολ Γκετύ, στο Μαλιμπού των ΗΠΑ, της μεγάλης επιγραφής με το Ημερολόγιο των εορτών του αρχαίου δήμου του Θορικού, που ευτυχώς πρόσφατα επεστράφει στην Ελλάδα.
Και από τους τόσους ένδοξους Θορικίους, εκείνος που κέρδισε την αιώνια αναγνώριση είναι ο Δεξίλεως του Λυσανίου, νεκρός του πολέμου με τους Κορινθίους , στα 394πΧ., που ενδεδυμένος , από προικισμένο γλύπτη, το αιώνιο κάλλος , προβάλλει εκεί στον ταφικό του περίβολο, στον Κεραμεικό , και θάμπωσε τα μάτια του Παλαμά, αλλα και τα δικά μας . Αυτό το αρχαίο κάλλος, παλιοί και νεώτεροι επισκέπτες της Μεσογαίας βρίσκουν στους μεσογείτες και τις μεσογείτισσες και ο Καρκαβίτσας παρομοιάζει καποιες Κερατιώτισσες με τις αρχαϊκές κόρες και τις Καρυάτιδες.
Και το χωριό της Κερατέας, όπου για αιώνες έκαναν τελευταία στάση πριν το Σούνιο διάσημοι προσκυνητές, από τον λόρδο Βύρωνα, μέχρι και τον Βλ. Νταβίντωφ, αλλά και φιλόδοξοι ανιχνευτές μεταλλευτικών θησαυρών, όπως οι άνθρωποι του Σερπιέρη , αλλά και ο ο Γεώργιος Ζορμπάς, συνεταίρος του Καζαντζάκη.
Απέχοντας από το πολεοδομικό τέρας , το οποίο απλώνει σιγά- σιγά τα … ύπουλα πλοκάμια του στον κάμπο της Μεσογαίας, διατηρεί μια πιο ανθρώπινη πολεοδομική οργάνωση, ίσως γιαυτό οι άνθρωποι της είναι λιγότερο φθαρμένοι από την νεοπλουτίστικη νοοτροπία και διατηρούν τα πνευματικά ενδιαφέροντά τους , έχοντας πολλές και αξιοθαύμαστες πολιτιστικές δομές, με εύστοχα επιλεγμένα ονόματα και αξιόλογο έργο, Την Χρυσή Τομή, το Λύκειο Ελληνίδων, τον Απόλλωνα, τον Ηγέχορο, τον σύλλογο γυναικών Μνησιμάχη ( από την επιτύμβια στήλη της Μνησιμάχης Κεφαλήθεν , που τώρα έχει μεταφερθεί στο Μουσείο Λαυρείου) , και ακόμη,για την προστασία των ζώων, την Πρόκριδα , (που ο άνδρας της ο Κέφαλος, ο βασιλιάς του Θορικού, σε ένα κοινό κυνήγι την νόμισε για θήραμα και την σκότωσε κατά λάθος).
Δυστυχώς όμως η κατάσταση στην ύπαιθρο περιοχή, με την επέλαση των αυθαιρέτων είναι κακή. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Βατζιά, « Μιά Μέρα πριν την Πανσέληνο», για το συμβολικό διήγημα «Τσιμεντόπυργος στο Βγέθι», ιδανικός τόπος για αυτόχειρες, όπως ανθολογείται και από τον Πέτρο Τσιαλιαγκό, με τον ερειπωμένο «Πύργο της Βαβέλ» και τους ανέλπιδους, αυτόχειρες , που σιωπηλοί, σε ατέλειωτη σειρά, ανεβαίνουν και γκρεμίζονται από τους ορόφους του . Δεν έχω διαβάσει καλύτερο συμβολισμό για την κοινωνία μας, που αυτοκτονεί.
Το σχέδιο του πρώτου υπουργού Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος του ΠΑΣΟΚ, Αντώνη Τρίτση, για πολεοδόμηση περιοχών παραθεριστικής κατοικίας για τις χιλιάδες Αθηναίους που πνίγονταν στην ανάλγητη πόλη, πετάχτηκε μαζι με εκείνον, γιατί δεν συνέφερε αυτούς που υπηρετούσαν την παραοικονομία , που μας διέφθειρε όλους και έφερε την χώρα στην σημερινή κατάσταση. Και φθάσαμε να αναγράφεται στον Τύπο, ότι η Λαυρεωτική είναι πρωταθλήτρια στην αυθαίρετη δόμηση , με 72000 ακίνητα. Τι να περιμένουμε και από αυτήν την κυβέρνηση, που πέταξε τις οικολογικές συνιστώσες της και τον υπουργό τους ;;.
Και μετά από όλα αυτά φθάνουμε στο ….Λαύρειο, «πολιορκημένο από στεριά και θάλασσα», όπου και ο τελευταίος χώρος συνάντησης των ντόπιων, η μικρή παραλία στο Οξυγόνο, κυκλώνεται απειλητικά από τις «αναπτυξιακές» προθέσεις του Οργανισμού Λιμένος Λαυρείου, (αλλά και την αδιαφορία των δημοτικών αρχόντων), όπως και του Θορικού. ΄Ενα Λαύρειο, χωρίς Λαυρειώτες πλέον. Ανάπτυξη λοιπόν για ποιούς;;;
ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙΤΕ, όπως φώναζε ο Μιχάλης Κατσαρός. Και όπως λέει ο Βαγγέλης , Ραπτόπουλος ,» όταν σε αντιμετωπίζουν σαν σκουπίδι ΞΕΣΗΚΩΝΕΣΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΝΟΙΩΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ», όπως έκαναν οι Κερατιώτες , (για την κατά παράβαση του Αρχαιολογικού Νόμου, από το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού,, χωροθέτηση του ΧΥΤΑ στο Οβρυόκαστρο, σε χώρο κηρυγμένο αρχαιολογικό, ιστορικό τόπο και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους ) και νίκησαν.
Να αντισταθούμε σε όσα και όσους ηθελημένα « αγνοούν, πόσο εύθραυστη είναι η ομορφιά, , πόσο ευάλωτη η φύση και πόσο πιο εύκολο είναι να προλάβουμε μια καταστροφή, παρά αργότερα να πασχίζουμε να επανορθώσουμε , εγκλωβισμένοι σε ένα αφιλόξενο και ερειπωμενο κόσμο», όπως λέει ο Πετρος Τσαλιαγκός.
Αυτήν την Αττική που την πληγώσαμε, μην την στερήσουμε οριστικά από τα παιδιά και τα εγγόνια μας, ΔΕΝ ΘΑ ΜΑΣ ΤΟ ΣΥΓΧΩΡΗΣΟΥΝ ΠΟΤΕ.
Επιτρέψτε μου να αφιερώσω την ομιλία αυτή στην μνήμη του Βαγγέλη . . Κακαβογιάννη, που δούλεψε και πόνεσε αυτόν τον τόπο.
Ολγα Κακαβογιάννη
